Boek van de maand: Historia scholastica, 1473

Dit is het colofon van het eerste in Nederland gedrukte boek waarin een datum vermeld staat. Het is een uitgave van de Historia scholastica van Petrus Comestor die in 1473 in Utrecht gedrukt werd.

De theoloog Petrus Comestor ( ca.1100-1179) was leraar aan de kathedraalschool van de Notre Dame in Parijs. De Historia scholastica is zijn belangrijkste werk. In het boek legt hij de historische boeken van de bijbel uit en vult hij ze aan tot een universele geschiedenis. Petrus Comestor baseerde zich op de Latijnse vertaling van de bijbel, de Vulgaat, en op de Joodse oudheden van de eerste-eeuwse geschiedschrijver Flavius Josephus. Het boek was buitengewoon invloedrijk en werd aan middeleeuwse universiteiten onderwezen; het was de bron voor de vele laatmiddeleeuwse historiebijbels (waaronder Jacob van Maerlants Rijmbijbel).

De Historia scholastica was een van de eerste boeken die gedrukt werden. De Incunabula Short-Title Catalogue van de British Library, de database van alle incunabelen (boeken die voor 1501 zijn gedrukt), vermeldt negen uitgaven van het boek tot en met 1500.

Museum Meermanno heeft vier van die uitgaven: een uit Augsburg uit 1473, twee uit Straatsburg (1483 en 1485) en deze Utrechtse.

De drukkers van deze Historia scholastica waren Nicolaus Ketelaer en Gherardus de Leempt, de eerste Utrechtse boekdrukkers. Behalve dit boek gaven ze bijvoorbeeld ook de Apophthegmata (aforismen) van Plutarchus (in 1473 of 1474) uit, en een editie van de werken van Thomas a Kempis (in 1474). Beide werken zijn overigens in de collectie van het museum te vinden.

Het getoonde colofon luidt:

Scolastica hystoria sup[er] nouu[m] testamentu[m] cum additionib[us] atq[ue] incidentiis. explicit felicit[er]. Impressa i[n] traiecto inferiori per magistros Nycolaum ketelaer et Gherardu[m] de Leempt. M.cccc.lxxii. (‘De Historia scholastica over het Nieuwe Testament met toevoegingen en aantekeningen eindigt hier. Gedrukt in Utrecht door meesters Nicolaus Ketelaer en Gherardus de Leempt. 1473’)

~ Erik Geleijns – Museum Meermanno