Topondernemer Dirck Van Oss en de hand van Saenredam

Stedelijk Museum Alkmaar werd in 2013 gemoderniseerd en kwam met twee nieuwe vaste opstellingen: ‘Victorie! Het Beleg van Alkmaar in 1573’ en ‘De Gouden Eeuw van Alkmaar’. Op Historiek plaatste het museum gedurende de verbouwing enkele berichten over objecten uit de eigen collectie. Tekst Leon Geutjes.

5 – Topondernemer Van Oss

Staat er nou CV? Of VC? We weten het niet. De meester die achter dit monogram schuil gaat, blijft dus voorlopig nog anoniem. Zeker is dat hij een topstuk heeft geschilderd. Opdrachtgever Dirck van Oss was een groot kunstliefhebber en eigenaar van vele kunstwerken. Geen wonder dat hij voor zijn portret een uitstekende schilder heeft gekozen.

Daarnaast bezat Dirck het geld om zo’n opdracht te betalen. Hij werd rijk van de vrachtvaart naar Rusland en het Middellandse Zeegebied. Vervolgens investeerde hij in de eerste schepen die naar Indië voeren. Dit bleek een slimme zet. Volgeladen met dure oosterse handelswaar keerden deze terug. Topondernemer Van Oss was direct betrokken bij de oprichting van de VOC in 1602.

Zijn zakelijk instinct leidde hem in 1607 naar de Beemster. Samen met andere rijke investeerders startte Dirck een project om dit meer droog te malen. Vijf jaar later was de drooglegging een feit. Dankzij de hoge grondprijzen maakte Van Oss flink winst bij de verkoop van zijn deel van dit nieuwe land.

Dirk van Oss laat zien hoe men in en rond Alkmaar welvarend werd. Door buitenlandse handel. En door binnenlandse droogmakerijen.

Kaart van de Beemster voordat het meer werd leeggemalen - Willem Jansz Blaeu,1607 (collectie Regionaal Archief Alkmaar) — Kaart van de Beemster voordat het meer werd leeggemalen – Willem Jansz Blaeu,1607 (collectie Regionaal Archief Alkmaar)

6 – De hand van Saenredam

Pieter Jansz Saenredam, Interieur van de Grote of Sint Laurenskerk te Alkmaar, ca. 1665 (collectie Stedelijk Museum Alkmaar)

Het grote formaat. Het gebruik van doek. En vooral het ontbreken van een signatuur. Lang is hierdoor getwijfeld of dit schilderij wel echt van Saenredam was. Hij was de expert in dit genre, maar werkte doorgaans op kleinere panelen. En signeerde altijd.

Wel waren er drie tekeningen van de Alkmaarse Grote Kerk door Saenredam bekend. Voorstudies voor dit grote schilderij. Toch vonden de deskundigen dit nog niet overtuigend genoeg om het werk aan Saenredam toe te schrijven. Zou het niet Isaak van Nickelen zijn geweest? Hij schilderde immers in de trant van Saenredam.

Gele en roze toetsen verraden de hand van de meester

Doek in plaats van paneel is goed verklaarbaar: een paneel van dit formaat zou onnodig zwaar en kwetsbaar zijn geweest. Op basis van de ontdekkingen die tijdens een restauratie werden gedaan, kon het werk definitief op naam van Saenredam gezet worden. De korte, ruwe penseelstreken. De samenstelling van de verf. De gele en roze toetsen in de witte partijen. Ze zijn typerend voor de meester van het kerkinterieur. Waarschijnlijk is dit schilderij door hem opgezet, maar afgemaakt door een leerling nadat Saenredam in 1665 overleden was. Aan signeren is hij eenvoudig nooit toegekomen.

Deze voorstudie werd wél gesigneerd: ‘Anno 1661, in de Maent Maij, heb ick Pr Saenredam dese teeckening tot Alcmaer in de kerck gemaeckt.’ Pieter Jansz Saenredam, Interieur van de Grote of Sint Laurenskerk in Alkmaar, 1661 (collectie Albertina, Wenen)

Bovenstaande teksten zijn afkomstig uit het boekje Schoonheid en Stadstrots, geschreven door Leon A.J.H. Geutjes en verschenen onder redactie van Christi M. Klinkert, conservator van Stedelijk Museum Alkmaar. Eerder bijdragen in deze rubriek zijn op deze pagina te vinden.