Bas Kromhout
Ad van Liempt moet de meest productieve historicus van Nederland zijn. In deze eeuw heeft hij al 21 boeken geschreven – een gemiddelde van 1,33 boek per jaar. Daarvan gaat zo’n 40 procent over sport en de overige 60 over de Tweede Wereldoorlog. Er zitten dunnetjes bij zoals Frieda – verslag van een gelijmd leven (2007), maar ook grotere werken als De Oorlog (2009) en Na de bevrijding (2014), die waren gekoppeld aan documentaireseries op NPO. Vaak gaan Van Liempts uitgaven gepaard met een uitzending van Andere Tijden, dat hij als programmamaker zelf in het leven heeft geroepen.
Met zijn boeken en programma’s speelt Van Liempt in op een publieke behoefte, die maar al te vaak door de academische geschiedschrijvers wordt genegeerd. Zijn werk is nooit abstract, maar brengt de grote thema’s van verzet, collaboratie en aanpassing terug tot hun menselijke proporties. Soms levert dat een schokkende leeservaring op, zoals het geval was met Kopgeld (2002) en Jodenjacht (2011). Op basis van de gerechtelijke dossiers van de daders reconstrueerde Van Liempt hoe Nederlandse collaborateurs Joodse onderduikers opspoorden en beroofden. De misdadigheid en onmenselijkheid van hun acties werden weer eens duidelijk onderstreept.
Van Liempts jongste, Aan de Maliebaan, is een heel ander soort boek. Dit keer is er geen nieuw bronnenonderzoek aan te pas gekomen (op de oorlogsjaargangen van Utrechts Nieuwsblad na), maar put Van Liempt uit eigen werk en dat van anderen. Hij doet hier niet geheimzinnig over, maar geeft royaal credits aan zijn collega’s.
De ‘hoofdpersoon’ in dit boek is een straat: de Maliebaan in Utrecht – al zijn het natuurlijk mensen van vlees en bloed die deze plek hebben bevolkt. Dit waren in de eerste plaats NSB’ers. Utrecht was voor de Nederlandse nationaal-socialisten de ‘Hoofdstad der Beweging’, omdat daar hun leider Mussert in december 1931 de partij had opgericht en zijn ‘hoofdkwartier’ had gevestigd. Vanaf 1937 hield Mussert kantoor in het pand Maliebaan 35. Na de Duitse inval maakte de NSB gebruik van de ontstane rechteloosheid om meer panden in bezit te krijgen, terwijl ook de Duitse bezetter het ene na het andere gebouw vorderde. Zo veranderde de statige en lommerrijke Maliebaan in een nationaal-socialistische bijenkorf. Ogenschijnlijk vormde dit alles één geheel, maar achter de strenge gevels met hun zwart-rode vlaggen speelden zich de groots mogelijke politieke en persoonlijke intriges af.
Verzet
Sommige verhalen over de Maliebaan in oorlogstijd zijn al eens verzameld door Wout Buitelaar in een boekje uit 2008 (Panden die verhalen. Een kleine oorlogsgeschiedenis van de Utrechtse Maliebaan). Buitelaar koos echter voor een thematische aanpak, waar Van Liempt de gebeurtenissen chronologisch ordent. Zijn boek is een soort beknopte geschiedenis van de bezetting in Utrecht, waarin de Maliebaan als rode draad dient. Dat levert meer spanning op. Wel is Van Liempt genoodzaakt van tijd tot tijd aandacht te besteden aan gebeurtenissen die op andere plaatsen, en zelfs buiten Utrecht en Nederland plaatsvonden. Met zijn soepele schrijfstijl weet hij echter steeds weer terug te keren naar de Maliebaan.
Dit laatste roept ook vragen op. Van Liempts fascinatie voor de Maliebaan en zijn bewoners is begrijpelijk, zeker gezien zijn Utrechtse achtergrond. Maar maakt hij de laan niet te belangrijk?
Machtscentrum?
Dit is de enige fundamentele kanttekening bij Aan de Maliebaan. Voor het overige heeft Van Liempt weer een boek afgeleverd met de juiste mix van informatie en emotie, feiten en dramatiek om een breed publiek te boeien. En daar mag iedereen, van geïnteresseerde leek tot professioneel historicus, blij mee zijn.
