Fons Kockelmans
Nog een maandje of zeven en de regeerperiode van Rutte II zit er op. De kans dat het nog mis gaat voor de verkiezingen wordt steeds kleiner. Het huidige kabinet lijkt het eerste sinds Paars I (1994-1998) te worden dat ongeschonden de eindstreep haalt.
De indruk bestaat dat de Nederlandse politiek sinds het begin van deze eeuw aanzienlijk instabieler is dan daarvoor. Na de millenniumwisseling slaagde immers vooralsnog geen enkel kabinet er in zijn termijn af te maken. Maar was het in de jaren daarvoor zoveel beter?
Overgangskabinetjes
In de afgelopen vijftig jaar (om een rond getal te nemen) hebben twintig kabinetten geregeerd. Als we de overgangskabinetjes, met als voornaamste taak het voorbereiden van nieuwe verkiezingen, buiten beschouwing laten, blijven er zestien over. Van die zestien zaten er tot dusver vijf de rit uit (De Jong, Van Agt I, Lubbers I en III, Paars I). Mocht Rutte II dat ook lukken, dan worden dat er zes. Zes van de zestien, dat is niet veel. Er is dan ook maar één conclusie mogelijk: de meeste kabinetten komen ten val. Sommige zelfs al heel snel, zoals Cals (1965-1966), Biesheuvel I (1972-1973), Van Agt II (1981-1982) en Balkenende I (2002).
Dat veel kabinetten het einde niet halen is geen verschijnsel van de laatste halve eeuw. Ook in het wat verdere verleden slaagden regeringen er vaak niet in lang op de been te blijven. Zie de jaren dertig, toen de ene kabinetscrisis volgde op de andere.
Stabiliteit
Heeft de samenstelling van coalities enige invloed op de stabiliteit ervan? Het antwoord op die vraag luidt voorzichtig ‘ja’. Hoe minder partijen er moeten samenwerken, hoe groter de overlevingskans. Van de vijf kabinetten die in de voorbije halve eeuw de finish haalden, bestonden er drie uit slechts twee partijen (Van Agt I, Lubbers I en III). Ook Rutte II telt twee partijen. Anderzijds: Lubbers II, eveneens een tweepartijenkabinet, wist zijn periode niet af te maken. Paars I (drie partijen) en De Jong (vier partijen) slaagden daar wel in.
Opmerkelijk is dat sommige kabinetten in de afgelopen halve eeuw pas vielen toen de verkiezingen al voor de deur stonden. Het kabinet-Den Uyl (vijf partijen!) trad een dikke twee maanden voor de verkiezingen af. De val van Paars II vond maar een paar weken voor de stembusgang plaats.
Voor Rutte II blijft het dus toch oppassen. Het kan nog altijd verkeerd aflopen.
Fons Kockelmans werkte jarenlang in Den Haag als parlementair verslaggever. In oktober 2015 publiceerde hij het boek Van verzuiling tot versplintering. De Nederlandse politiek sinds de Nacht van Schmelzer.
