Paul Prillevitz
Wie trek heeft in Gevulde Baarmoeders (van een zeug), een Uitgeblazen Geitje of Flamingo met Saus op Romeinse wijze, moet deze zomer zeker eens naar Het Leidse Rijksmuseum van Oudheden afreizen. Aan de muren van de tentoonstelling Casa Romana kan men daar nu de recepten van dergelijke bizarre ‘delicatessen’ uit de Oudheid terugvinden. Dat het beruchte Romeinse recept voor In Rode Wijn Verdronken Muizen er niet bij hangt, zal niemand het museum kwalijk nemen. De expositie is zo immers al excentriek genoeg.
Casa Romana maakt duidelijk dat eten een belangrijke rol speelde in het leven van chique, welgestelde Romeinen. Naast recepten krijgt men in het Museum van Oudheden ook prachtig zilveren serviesgoed te zien plus een inkijkje in de overdadige keukens en voorraadkamers van de welgestelde elite en leren we dat Romeinen vaak liggend de maaltijd tot zich namen.
800 voorwerpen
Dat is echter lang niet alles. Op de Casa Romana-tentoonstelling zijn zo’n 800 voorwerpen te zien die bezoekers laten kennismaken met de tweeduizend jaar oude Romeinse wooncultuur en het dagelijkse leven van de upper class. De expositie is een mix van authentieke Romeinse voorwerpen, op de Oudheid geïnspireerde kunst en cultuur uit achttiende en negentiende eeuw, plus moderne design die teruggrijpt op antieke voorbeelden. Bezoekers wordt gedetailleerd en vakkundig uit de doeken gedaan wat Romeinse families gedurende de hele dag deden.
Aan het begin van de tentoonstelling staat een vervaarlijke zwarte hond die duidelijk niet tevreden is met de vreemde bezoekers die zijn baas nu weer heeft binnengelaten in het Rijksmuseum van Oudheden.
“Mijn meester zou beter moeten oppassen wie hij binnenlaat. Van deze nephond schrikt niemand terug”
…staat er op de grond geschreven. Het is een knipoog naar de bekende bordjes met de tekst “Cave Canum” erop, uit de Romeinse Oudheid, wat zoveel betekende als “Let op voor de hond (Pas op! Hij bijt).” Na de fatale vulkaanuitbarsting in Pompeï in 79 na Christus zijn er overblijfselen van waakhonden gevonden die niet meer konden vluchten toen grote hoeveelheden lava plus vallend puin en hete as naar beneden kwam, omdat ze aangelijnd waren.
De tentoonstelling is sterk geïnspireerd door de opgravingen en ontdekking in de achttiende eeuw in plaatsen als Pompeï en Herculaneum. De eerste ontdekkers en onderzoekers van deze steden werden overweldigd door de rijke en voorname interieurs van de villa’s die zich daar bevonden. Van buitenaf was die glamour meestal niet zichtbaar omdat dergelijke woningen er doorgaans vrij ingetogen en sober uitzagen, de voordeur uitgezonderd. Binnen was het echter een heel ander verhaal en kwam een overweldigende weelde de ‘schat’-gravers en wetenschappers tegemoet.
Koning Willem I
Zowel de heer (Dominus) als de vrouw des huizes (Domina) krijgen ruime aandacht op de expositie. Zo leren we dat de Dominus zijn cliënten ontving in het atrium. Deze ontvangstruimte had een hoog plafond dat vaak ondersteund werd door zuilen. De heer des huizes zat daar als een echte patron of eindbaas en bepaalde wie wel en wie niet met hem handel kon komen drijven. In het atrium trof men zaken aan als een huisaltaar, wandschilderingen en beelden en portretten van voorouders. In Leiden ziet men daar mooie Romeinse voorbeelden van staan met daartussen een fraai borstbeeld van onze eigen koning Willem I (1772-1843) als latere en modernere variant daarop.
Ook de vrouw des huizes had macht en aanzien. We leren dat deze dames uit de elitaire bovenlaag vaak goed opgeleid waren en dikwijls over een eigen kapitaal beschikten. De fraaie klassieke beelden van deze vrouwen, plus de begeleidende teksten tonen aan dat zij veel aan hun uiterlijk deden en de haren opbonden omdat loshangende kapsels als bandeloos werden gezien in die tijd. Ook onthaarden deze dames zich omdat dat toen mode was in Rome.
Leuk aan Casa Romana is verder dat ook aandacht besteed wordt aan de kinderen van de Romeinse elite. Ze waren behoorlijk belangrijk in het Oude Rome zo blijkt, hoewel ze in de geschiedschrijving niet veel aandacht krijgen. Eén op de drie Romeinen was echter een kind waardoor deze groep een niet onaanzienlijk deel van de bevolking uitmaakte. Bezoekers krijgen houten zwaardjes te zie, Terracotta rammelaars met dierenkoppen (o.a. varken) en houten paardjes op wielen uit de tweede en derde eeuw na Christus. Het lijkt allemaal behoorlijk sterk op het spul waarmee Nederlandse kinderen zich vandaag de dag nog steeds vermaken.
Tuin
Verder geeft Casa Romana de bezoeker een inkijkje in de Romeinse slaapkamer, badkamer, het toilet, de keuken, bibliotheek, de eetkamer, de tuin en de opslagplaats.
De inpandige tuin was het pronkstuk van het huis, waar veel kamers op uitkeken. Een groot schilderij van een Romeinse Tuin van de beroemde Nederlandse schilder Lourens Alma Tadema dat in Leiden te zien is (muur-replica), maakt dat eens te meer duidelijk. Tadema wist de luxe en weldadige sfeer die er moet hebben gehangen zeer fraai weer te geven.
Er stonden in dergelijke tuinen dikwijls zuilengalerijen, maar ook standbeelden van goden als Bacchus waarvan enkele prachtige exemplaren te zien zijn in de expositie in Leiden. Ook fonteinen, kruidentuinen en boomgaarden ontbraken niet. Zelf werkten de Romeinen echter niet in deze hoven. Dat lieten ze liever aan hun slaven over, maar trots waren ze wel op hun tuinen. Ze vertoefden er zeer graag in. Zo zei Cicero dat wanneer je een tuin en een bibliotheek hebt, je beschikt over alles dat je nodig hebt in het leven.
In Casa Romana wordt ook aanschouwelijk gemaakt hoe een Romeinse bibliotheek er moet hebben uitgezien in de Oudheid: talloze witte boekrollen vullen verschillende fraaie kasten, hetgeen zeer de aandacht trekt. Men krijgt de neiging de rollen open te maken en Plato of Aristoteles te gaan lezen, maar dat is uiteraard niet de bedoeling.
De spullen uit de badkamer van Casa Romana mogen er ook wezen. Het is koddig om te zien dat ook de Romeinen, net als wij, al beschikten over huidschrapers, hippe teenslippers, balletjes om mee te spelen, badolie-flesjes en gekleurde dobbelstenen. Niks menselijks was hen vreemd zo blijkt maar weer eens.
Ook de keukens van de welgestelde bovenlaag zagen er overvloedig uit in het Oude Rome. Op een mooi vormgegeven wijze loopt de bezoeker door een rijk voorziene keuken waar niks ontbreekt. Hier werden dus de gevulde zeugenbaarmoeders en gevulde giraffennekken klaargemaakt…
Seks
Modern Design
Tot slot wordt er op de expositie ook nog aandacht besteed aan modern, eigentijds design dat geïnspireerd werd door de Klassieke Oudheid. De met 3D-printers vervaardigde vazen van Olivier van Herpt trekken de aandacht en zijn zeker de moeite waard om eens van dichtbij te gaan bekijken, net als het gouden tuingereedschap van Studio Job en de Nemo Chair van Fabio Novembre, allemaal in (decadente) Romeinse stijl.
Boek: Rome aan tafel: ideaal en praktijk van het Romeinse diner
Overzicht van boeken over het Romeinse Rijk
