Dark
Light

Dierenlef en dierenleed in de oorlog

Hellehonden en ander dierenleed 1914-1945
Auteur:
3 minuten leestijd
Hannibal steekt de Rhodanus (Rijn) over, op de rug van een olifant (Henri Motte, 1878)
Hannibal steekt de Rhodanus (Rijn) over, op de rug van een olifant (Henri Motte, 1878)

Oorlogen en dieren zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zo gebruikten de Romeinen al oorlogshonden en was Hannibal zonder zijn olifanten waarschijnlijk kansloos geweest. Het dier – met name paarden, honden en (post)duiven – lieten in diverse oorlogen zien dat ze vaak op een bijzondere manier trouw bleven aan hun menselijke, en soms onmenselijke, bazen.

Antitankhond
Antitankhond
De historici Gerbrandy Kip en Perry Pierik laten in het boeiende boek Hellehonden en ander dierenleed 1914-1945, zien hoe dieren op het slagveld werden gebruikt en misbruikt. De auteurs verzamelden unieke verhalen en fotomateriaal over de inzet van dieren in de oorlog, specifiek de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

Antitankhonden

Ondanks de moderne transportmiddelen die de legers tijdens de twee wereldoorlogen gebruikten, bleven dieren een belangrijk aandeel houden op het slagveld. Waar bijvoorbeeld tanks, militaire trucks en jeeps in de modder bleven steken, kon je met paarden wél verder trekken. In Hellehonden en ander dierenleed lezen we hierover dat

‘waar zelfs het paard geen uitkomst kon bieden, of was weggevallen door oorlogsgeweld, koeien werden ingezet om de oorlogsmachine in beweging te houden’. (10)

Honden bleken, op hun beurt, cruciaal voor Amerikaanse mariniers die tijdens de Tweede Wereldoorlog op Iwo Jima te maken kregen met een verraderlijk slagveld dat was vergeven van onderaardse gangen vol Japanse soldaten. Afgetrainde honden spoorden deze gangen op, waarna de Amerikanen de vijand met vlammenwerpers te lijf gingen.

De 'bulldog' Winston Churchill
De ‘bulldog’ Winston Churchill
De Russen zetten tijdens de Tweede Wereldoorlog antitankhonden in, die getraind waren om met explosieven op hun rug onder Duitse tanks te kruipen, zodat die geëlimineerd zouden worden. De honden werden uitgehongerd en kregen ‘geleerd’ dat er voedsel bij de tanks lag. In de praktijk echter, dat vermelden de auteurs niet, mislukten deze aanvallen vaak. Omdat honden vooral op geur afgaan en de Russische en Duitse tanks anders roken, doken ze nogal eens onder de eigen Russische tanks.

Hummel und Wespe

Ook dierensymboliek deed zich in het oorlogsgebeuren breed gelden. We vinden deze bijvoorbeeld terug in bijnamen. Erwin Rommel werd bekend als ‘de woestijnvos’, George Clemenceau was ‘de tijger’, Hitler noemde zichzelf aanvankelijk Herr Wolf – hij noemde zijn Pruisische bunker niet voor niks Wolfschanze – en Winston Churchill kwam in spotprenten vaak als ‘de bulldog’ in beeld. De symboliek keerde voorts terug in de naamgeving van wapentuig zoals tanks en boten (denk aan de Tiger, Maus, Panther, Hummel en Wespe) en in mascottes (bij de Australiërs een kangoeroe).

Ook in militair-politieke spotprenten komen we de symboliek van dieren veelvuldig tegen. Tekenaars representeerden landen daarin als dieren: Rusland als beer, Duitsland en de VS als adelaar, Engeland als bulldog of leeuw, Frankrijk als haan en Nederland als leeuw.

Germanische Urhund

Adolf Hitler met zijn hond Blondi die hij in 1941 van Martin Bormann cadeau gekregen had
Adolf Hitler met zijn hond Blondi die hij in 1941 van Martin Bormann cadeau gekregen had
Speciale aandacht krijgt de legendarische hond Blondi, het lievelingsdier van Adolf Hitler:

“Zijn secretaresse Traudl Junge beschreef in haar memoires de bijzondere relatie die Hitler met zijn herdershonden had, bovenal met Blondi. Hij schiep er groot genoegen in te zien hoe hij er in slaagde Blondi telkens over een hoger gelegen lat te laten springen. Huisfotograaf Heinrich Hoffmann benutte Hitlers voorkeur voor dieren om deze op foto vast te leggen. Er bestaan vele ansichtkaarten van Hitler met herdershond, en ook op de omslag van zijn bestseller ‘Hitler wie Ihn keiner kennt’ is Hitler op de Obersalzberg te zien met zijn herdershond aan zijn zijde. De nazi’s hadden ook een ideologische reden om zich hard te maken voor de bijzondere band hond-mens, die paste in het sociaaldarwinistische ideeëngoed over de ‘ariër’ en de verhouding tot diens natuurlijke omgeving. Vooral de herdershond zag Hitler in deze als de ‘germanische Urhund’. In het Derde Rijk werd ook gedreigd met draconische straffen op dierenmishandeling. Tijdens een radiotoespraak uit augustus 1933 liet Hermann Göring, zelf een fervente jager, weten dat men voor ernstige dierenmishandeling in een concentratiekamp terecht kon komen.” (22,23)

Misschien goed nieuws voor de Partij voor de Dieren, deze animale nationaalsocialistische beschermingsdrang, maar de (Duitse) Joden en andere bevolkingsgroepen bleken veel slechter af te zijn dan de Duitse herdershond.

Origineel

Hellehonden en ander dierenleed 1914-1945
Hellehonden en ander dierenleed 1914-1945
Het boek staat vol met boeiende foto’s – helaas niet altijd van even goede kwaliteit – waarop paarden, katten, duiven, kamelen, beren en olifanten te zien zijn die ingeschakeld werden op of achter het slagveld. Waar al deze foto’s vandaan komen blijft onduidelijk, want bronverwijzingen ontbreken.

Dat geldt ook voor verwijzingen naar (secundaire) literatuur. Persoonlijk vind ik dit jammer, omdat ik zelf graag wat verder zou speuren in deze interessante materie. Dit neemt niet weg dat Kip en Pierik een origineel en fijn boek hebben hebben afgeleverd.

Boek: Hellehonden en ander dierenleed 1914-1945

Bekijk dit boek bij:

Bestel dit boek bij de Historiek Geschiedeniswinkel

Enne Koops (1978-2023) was historicus en docent geschiedenis en maatschappijleer aan het Rietschans College in Ermelo. Zijn interesse ging uit naar onderwerpen als religie- en cultuurgeschiedenis, oorlogen, migratie, en de geschiedenis van Noord-Amerika, Nederland en Duitsland. Publiceerde vele artikelen op Historiek. Zie ook: In memoriam

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 51.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
×