Kees Swart
Tussen de Noordzee en de Zwitserse grens is vaak gevochten. De vele forten en vestingsteden staan er niet voor niets. In 1914 was het weer zover, en hoe. Mensen die gevormd waren door negentiende-eeuwse idealen en illusies raakten hier verzeild in een moderne oorlog met onvoorziene gevolgen. Aanvalsplannen die vaak jaren eerder waren bedacht, werden uitgevoerd en mislukten. Een exitstrategie ontbrak. Na een vier jaar durende uitputtingsstrijd volgde een wapenstilstand die de kiem van de volgende oorlog al in zich had.
Nu zijn de laatste overlevenden van de Grote Oorlog gestorven en kunnen wij van enige afstand, onbelemmerd door persoonlijke herinneringen, terugkijken op hun oorlog zoals zij zelf konden terugblikken op de Napoleontische tijd. Terwijl discussies over de Tweede Wereldoorlog nog altijd voortduren, gaan steeds meer mensen zich verdiepen in wat daaraan voorafging. Het mysterieuze, inmiddels half overwoekerde oorlogslandschap van honderd jaar terug wordt herontdekt. Verhalen en getuigenissen die destijds vaak onwelkom waren, worden nu weer opgerakeld en gelezen.
Ruïnes van bunkers, restanten van loopgraven en groen uitgeslagen monumenten zijn oorlogserfgoed geworden en worden weer zichtbaar gemaakt. Soms trekken ze busladingen toeristen, maar langs grote delen van de frontlijn heerst nog altijd een serene rust.
Het frontgebied is uitermate geschikt om per fiets te verkennen. Gemotoriseerde toeristen hoppen veelal in een hoog tempo van de ene bezienswaardigheid naar de andere. Wie echter de moeite neemt om hier te gaan fietsen, zal af en toe stilstaan bij een plek van historisch belang, maar ziet ook alles wat tussen deze plekken in ligt en snuift zo de sfeer op van het hele gebied. Een fietser voelt bovendien de grillen van het weer, ervaart de hoogte van de heuvels aan den lijve en hoort het zingen van de vogels. Wie fietst, staat qua fysieke inspanning ook iets dichter bij de frontsoldaten van weleer, maar heeft tegelijkertijd een vrijheid waarvan de mensen toentertijd alleen maar konden dromen. Al fietsend kun je ook goed nadenken en filosoferen, bijvoorbeeld over de vraag of de huidige machthebbers in Europa veel wijzer zijn dan die van een eeuw geleden.
Als fietsend en schrijvend fotograaf had ik al vaker kennis met de frontstreek gemaakt, zonder er bewust naar op zoek te zijn geweest. Tijdens eerdere tochten waren de Dodengang en de IJzertoren bij Diksmuide, de Menenpoort in Ieper en de heuvels rond Verdun me al opgevallen.
Drie jaar geleden stuitte ik in de Argonne op een veld met 1400 Duitse en vier Franse soldaten onder sobere zerken van grijze leisteen. Het was zo’n plek die niet opvalt voor iemand die er niet naar zoekt. Dat laatste kan niet gezegd worden van de grootste Amerikaanse erebegraafplaats in Europa, die een kilometer verderop ligt. Hier staan meer dan 14.000 kruizen van wit marmer te blinken. Op de achtergrond speelt een carillon ‘Glory, glory, halleluja’. Deze plek is niet alleen bedoeld om te herdenken, maar ook om te imponeren. Het is niet de bedoeling dat bezoekers hier gaan beseffen dat van alle slachtoffers van de Great War niet veel meer dan één procent uit de USA afkomstig was.
Tussen de beide oorlogskerkhoven in ontdekte ik het museum van Jean Paul de Vries. Duizenden voorwerpen, variërend van gasmaskers tot keukengerei hangen hier als stille getuigen van vier oorlogsjaren in een smaakvol ingerichte schuur. Als er in één dorp al zoveel te zien was van deze oorlog, dan moest er verderop nog veel meer te ontdekken zijn.
Enkele maanden later besloot ik om de frontlijn eens helemaal af te fietsen. De tocht was de moeite waard. Daarna begon het zoeken naar historische informatie in boeken, op websites en stafkaarten. Tenslotte heb ik nog een paar maanden veldwerk op de fiets verricht. De meeste trajecten heb ik wel driemaal afgelegd. Het resultaat is een route die niet alleen markante historische plekken aandoet, maar ook echt aantrekkelijk is om te fietsen. Doorgaande routes zijn immers veel te druk en fietspaden zijn in Frankrijk nog dun gezaaid.
Stille binnenwegen zijn een goed alternatief, maar voor lichtbepakte fietsers moeten er onderweg ook voldoende winkels, eetgelegenheden en overnachtingsadressen te vinden zijn. Nadat ik de route had beschreven, hebben nog tien fietsers de route gecontroleerd. Het eindresultaat is de gids Fietsen langs de frontlijn, die begin 2012 verschenen is.
De gids is voorzien van heldere kaarten en rijk geïllustreerd met foto’s. De 1050 kilometer lange route wordt nauwkeurig beschreven en voorzien van historische achtergrondinformatie.
Ook is er een uitgebreide lijst met overnachtingsadressen. Zie voor meer informatie: www.frontlijnroute.nl
