Enne Koops
Een aantal opmerkelijke sterfgevallen in zijn voorgeslacht bracht de jonge historicus Wiebe de Graaf ertoe onderzoek te doen naar zijn familiegeschiedenis. Zijn overgrootvader Taco Kuiper pleegde in 1945 zelfmoord, later, in 1970, ook De Graafs oma. Enkele oudooms werden gefusilleerd tijdens de Tweede Wereldoorlog en Wiebes eigen moeder gaf in 2009 te kennen dat ze vanwege depressies niet langer wilde leven. Wiebe besloot om in de kwestie van Taco Kuiper te duiken en een biografie over diens leven te schrijven.
Wiebe de Graaf won in 2014 met zijn afstudeerscriptie de Erik Hazelhoff Jong Talentprijs. De biografie over zijn overgrootvader die hij daarna schreef, Taco Kuiper en de dood 1894-1945 (Uitgeverij Unieboek|Het Spectrum, 2016) is zijn eerste boek.
Koersverlegging qua onderzoek
“Ik wilde weten wie de familie Kuiper was en wat zich precies had afgespeeld in de oorlog: hoe Sape en Bram betrokken raakten bij het verzet, wat er misliep, wat de rest van de familie in het verzet gedaan had, wat hun beweegredenen waren, wat de invloed van de dood van de jongens op het gezin was. Honderden brieven las ik: condoleancepost, brieven van Taco aan zijn ouders, van andere gezinsleden aan elkaar of aan familie. Ik onderzocht de geschiedenis van de verzetsgroep CS-6 waar Sape en Bram actief voor waren geweest, ik speurde in het archief van de Communistische Partij Nederland naar informatie over verzetsactiviteiten van Taco – die communist was – en bezocht tal van andere archieven, om maar het kleinste beetje informatie te vinden over de familie Kuiper en de oorlog. Maar naarmate ik meer las, werd de koers van mijn verlegd. Dieper en dieper raakte ik in Taco afzonderlijk geïnteresseerd.” (19)
Taco was inderdaad een bijzondere man, zo blijkt lopende de biografie. Hij was bijvoorbeeld een pionier op het gebied van de psychotechniek, waarbij de nieuwe psychologische kennis in dienst van bedrijven en de maatschappij werd gesteld. Taco’s collega’s noemden hem een ‘man van groot formaat’, die tegenstrijdige karaktereigenschappen had. Enerzijds had hij een natuurlijke heerszucht over zich, anderzijds had hij een diepgeworteld respect voor de vrijheid van anderen. Waarom pleegde deze bijzonder man in 1945 zelfmoord?
Jonge Kuiper
Na een beschouwende inleiding over het fenomeen suïcide en geschiedenis, en een korte bespreking van het bronnenmateriaal, beschrijft De Graaf op een meeslepende en heldere manier de levensloop van Taco Kuiper. Hij refereert Kuipers leven voortdurend aan de historische context van de tijd en plaats waar hij leefde.
Taco Kuiper werd op 27 juni 1894 in Rottevalle (Fr.) geboren als eerste kind van de doopsgezinde predikant Abraham Kornelis Kuiper, alias AK. Het gezin functioneerde goed, maar Taco blikte later op zijn jeugd terug als een ongelukkige periode in zijn leven; ook het huwelijk van zijn ouders kende de nodige complicaties.
In 1907 verhuisde het gezin naar Amsterdam, waar zijn vader een beroep had aangenomen. Daar raakte hij in een crisis en uiteindelijk nam hij afscheid van het doopsgezinde milieu waarin hij was opgegroeid:
“Volgens Leni kreeg Taco veel moeite met de maatschappelijke ambivalentie van zijn bestaan en worstelde hij met de gespletenheid van de ideeën en het handelen van zijn vader. Daarover schreef ook Esgo aan Frits [Taco’s broers] dat de ‘sociale bewogenheid bij onze ouders, naar mijn herinnering maar een beetje “spielerei” [was]’. Moeder wenste haar “sociale positie” bepaald niet prijs te geven, vader ook niet en als het moeilijk werd vluchtte hij in het transcendente.” (72)
In 1931 nam Taco, die tien jaar ervoor was getrouwd met zijn jeugdliefde Leni, een ingrijpende beslissing. Hij zegde zijn lidmaatschap van de doopsgezinde gemeente op. Aan het eind van het decennium, kort voor de Tweede Wereldoorlog, sloot Taco zich – tot schok van zijn ouders die antisocialistisch waren – aan bij de Communistische Partij Nederland.
Oorlog en verzet
“Ikzelf ben niet bang, maar denk de hele tijd aan jullie, vooral toen ik vanmorgen van [de dood van] Sape hoorde. Ik hoop dat jullie veel plezier aan Alei en Frits zullen beleven. (…) Het laatste boek dat ik heb gelezen was: A Daudet: ‘Souvenirs d’un homme des lettres’. Zulke boeken vind ik altijd het mooist, wat een echte humanist. Vooral trof mij: ‘Une lecture chez Edmond de Goncourt’, waarin hij beschrijft hoe Edmond zijn broeder verliest, maar toch weer zijn roeping volgt en het leven herneemt zijn loop. (…) Ik hoop en ben er van overtuigd, dat van nu af ook voor jullie een dergelijke terugkeer tot het scheppende leven zal plaatsvinden. (…) Dag vader, dag moeder, Alei, Frits.
Bram.” (254)
In oktober 1945 beroofde een depressieve Taco Kuiper zichzelf van het leven. Wiebe de Graaf analyseert scherp welke kwesties en gebeurtenissen vlak voor Kuipers dood hem dit besluit deden nemen. Want hoe kan, aldus De Graaf op de achterflap, iemand die net de vijand heeft verslagen en de vrijheid heeft herwonnen, zichzelf van het leven beroven?
