Irma Grese – De blonde Engel des Doods

Een van de beruchtste SS-kampbewaakster uit de Tweede Wereldoorlog is Irma Grese (1923-1945). Ze werd onder meer bekend als “Belle van Auschwitz” en “de blonde Engel des Doods”. Na de oorlog werd de kampbewaakster ter dood veroordeeld. Ze is de jongste kampbewaker die na de oorlog ter dood veroordeeld werd.

Irma Grese zag het levenslicht op 7 oktober 1923 in Feldberger Seenlandschaft, een plaats in de Duitse deelstaat Mecklenburg-Voor-Pommeren. Ze had vier broers en zussen. Haar moeder pleegde zelfmoord toen Irma veertien jaar oud was, vermoedelijk vanwege problemen in de huwelijkssfeer. Toen Irma vijftien was wilde ze graag lid worden van de Bund Deutscher Mädel (BDM), de nazi-jeugdorganisatie voor meisjes. Dit werd haar echter verboden door haar vader. Volgens de bronnen had de jonge Duitse geen eenvoudige jeugd. In het gezin waren problemen, op school werd Irma gepest en de schoolresultaten lieten te wensen over. In 1938 verliet Irma Grese de school daarom vroegtijdig. Ze meldde zich aan bij de Reichsarbeitsdienst (RAD), die voor haar tijdens een verplicht Landjahr werk regelde op een boerderij en later in een melkwinkel.

Irma Grese wilde hierna graag verpleegster worden. Ze vond uiteindelijk werk als hulpverpleegster bij een SS-sanatorium in Hohenlychen. In deze tijd probeerde Grese tevergeefs een stageplek te regelen als volwaardige verpleegster. Na enige tijd werd Grese naar een zuivelfabriek in Fürstenberg gestuurd, vlakbij concentratiekamp Ravensbrück. Kort hierna meldde ze zich aan bij de SS als Helferin. In 1942 werd ze toegelaten tot de opleiding voor kampbewaaksters in Ravensbrück. Na voltooiing van deze opleiding hield Grese onder meer toezicht op gevangenen die buiten Ravensbrück moesten werken. Later was ze ook bewaker in het kamp zelf. Een overlevende van Ravensbrück herinnerde zich haar ooit als volgt:

“Ik heb Irma Grese in een zogenaamd Kräuterkommando (kruidencommando) leren kennen. We moesten brandnetels plukken en onze handen gingen tot bloedens toe kapot, want we kregen natuurlijk geen handschoenen. Ze gaf ons hoge manden en met haar laarzen stampte ze de brandnetels aan. Als manden niet vol waren kregen we links en rechts klappen. Irma Grese was beeldschoon. En ze was buitengewoon slecht”.

Knapste vrouw op aarde

In maart 1943 werd Irma Grese vanuit Ravensbrück overgeplaatst naar Auschwitz om daar als bewaker te werken. Getuigenissen van overlevenden maken duidelijk dat de jonge Duitse door de gevangenen zeer werd gevreesd. Irma Grese was uitermate wreed en sloeg er geregeld op los.

Volgens sommige berichten knoopte Grese in Auschwitz een relatie aan met Josef Mengele. Ze zou hem ook een aantal keer geholpen hebben bij het selecteren van gevangen, waarop vervolgens gruwelijke medische experimenten werden uitgevoerd.

In Auschwitz gedroeg Irma Grese zich volgens getuigen alsof ze de knapste vrouw ter wereld was. Gevangenen die in haar ogen ook knap waren, moesten het ontgelden. Deze vrouwen werden geregeld met een zweep in het gezicht geslagen.

Volgens Giselle Perl, een Hongaars-Joodse arts die in Auschwitz gevangen zat, keek Irma Grese geregeld toe als er vrouwen lichamelijk onderzocht werden en raakte ze hier seksueel opgewonden van. Met name operaties waarbij borsten werden geamputeerd zouden haar voorkeur hebben gehad. Grese knoopte verschillende keren relaties aan met vrouwelijke gevangenen, die in ruil voor medewerking bijvoorbeeld iets meer voedsel kregen.

De kampbewaakster zou verantwoordelijk zijn geweest voor gemiddeld dertig moorden per dag. Getuigen verklaarden na de oorlog dat ze geregeld haar hond los liet op gevangenen en rondliep met een pistool en paardenzweep waarmee ze geregeld gevangen aftuigde. Ook zou ze op een dag de ogen van een meisje hebben uitgestoken, omdat deze door het prikkeldraad met een bekende had gepraat. De Hongaarse Huszt die in Block 16 van het C-Lager herinnerde zich:

“Het ochtendappel begon heel vroeg en werd in de loop van de dag verschillende malen herhaald. We werden om alle mogelijke en onmogelijke redenen geslagen. Als een vrouw genaamd Grese aanwezig was, moesten we soms wel acht uur lang knielen en zware stenen boven ons hoofd houden.”

Kort voor de Russen het kamp bereikten, vertrok Irma Grese naar Ravensbrück. Niet lang hierna verkaste ze naar Bergen-Belsen, een concentratiekamp dat vanwege de vele gevangentransporten tegen het einde van de oorlog overvol was. In Bergen-Belsen werd Irma Grese op 15 april 1945 gevangen genomen door de Britten. In de dagen hierna werd ze gedwongen mee te helpen bij het begraven van gevangenen die door ziekte, uitputting en honger om het leven waren gekomen.

Proces tegen Irma Grese

In september begon het zogenaamde Bergen-Belsenproces, ook wel het Proces van Josef Kramer en 44 anderen genoemd. Ook Irma Grese stond hier terecht, als verdachte nummer 9. Het proces werd geleid door een Britse krijgsraad en duurde precies twee maanden. Tijdens het proces getuigden veel voormalige gevangenen van Auschwitz, Ravensbrück en Bergen-Belsen tegen Irma Grese. De kampbewaakster werd verdedigd door de Britse majoor L.S.W Cranfield, die de rechters erop wees dat Grese het in haar leven niet makkelijk had gehad. Haar moeder was overleden toen ze nog erg jong was en bovendien had ze veel armoede gekend en weinig onderwijs genoten. Irma Grese, zo beweerde de advocaat ten onrechte, was daarnaast gedwongen om kampbewaker te worden.

In de aanklacht tegen Grese stond onder meer:

“Nr. 9, Grese, was een Aufseherin van verscheidene Arbeitskommandos en tijdelijk van het vrouwenkamp. Ze werd als ergste vrouw van het gehele kamp gezien. Er was geen gewelddadig incident in het vrouwenkamp waar zij niet bij betrokken was. Ze maakte regelmatig selecties voor de gaskamers. In Bergen-Belsen zette ze dit gewelddadige werk voort. Haar specialiteit was het loslaten van afgerichte honden op weerloze mensen.”

Tijdens het proces verklaarde Irma Grese dat Heinrich Himmler verantwoordelijk moest worden gehouden voor alles wat in de kampen was voorgevallen. Ze ontkende zelf gevangen te hebben geslagen. Wel gaf ze aan op de hoogte te zijn van het bestaan van de gaskamers. Hoeveel mensen daar vermoord werden, wist ze naar eigen zeggen echter niet. In haar officiële verklaring stelde Grese dat het voor iedereen zwaar was geweest in de kampen, niet alleen voor de gevangenen, maar ook voor de SS’ers. Zelf mocht ze bijvoorbeeld maar één keer voor vijf dagen naar huis. Dat was nadat ze haar training had voltooid. Het was bovendien een teleurstellend verlof. Haar vader verwelkomde haar niet met open armen. Toen hij hoorde dat ze als kampbewaakster werkte, gaf hij haar een pak slaag.

‘Weldoenster’

In haar verklaring presenteerde Grese zich als een vrouw die eigenlijk alleen maar orders had opgevolgd. Ze zou zelfs het beste met sommige gevangen voor hebben gehad. Zo verklaarde ze bijvoorbeeld dat ze een aantal vrouwelijke gevangenen had verborgen, zodat die niet door Mengele naar de gaskamer konden worden gestuurd.

Tijdens de verhoren waarbij vele getuigen de gruwelijke feiten over de kampbewaakster op tafel legden, erkende Grese uiteindelijk dat ze wel gevangenen had geslagen. Ook gaf ze toe dat ze een vuurwapen had gedragen, iets wat ze eerder ook had ontkend. Aan haar opmerking dat Himmler verantwoordelijk moest worden gehouden voor alle gruwelen, voegde ze in een later stadium van het proces toe dat zij zelf waarschijnlijk ook schuldig was omdat ze nu eenmaal lid was van de SS.

Exact twee maanden na het begin van het proces werd Irma Grese veroordeeld tot de dood door strop. Ze zou nauwelijks emotie hebben vertoond toen het vonnis werd uitgesproken. Grese diende nog wel een gratieverzoek in. Tevergeefs. Op 13 december 1945 vond de executie van Irma Grese plaats in de gevangenis in Hameln. Ze werd 22 jaar oud.

Irma Grese werd begraven op de binnenplaats van de gevangenis. Negen jaar later vond een herbegrafenis plaats op de algemene begraafplaats in Hameln. Dit graf van de kampbewaakster werd in 1986 echter geruimd, omdat het een bedevaartsoord voor rechtsradicalen was geworden.

Boek: Hitlers furiën. Vrouwelijke beulen in de killing field van de Holocaust

Beelden van het Bergen Belsen-proces:

Bronnen ▼