Enne KoopsIn 2012 publiceerde Guus Luijters het boek In Memoriam, met daarin de namen van 18.000 Nederlandse kinderen die in concentratiekampen om het leven kwamen en 3700 foto’s. Kinderkroniek 1940-1945 is een verhalend vervolg op dit eerdere werk en biedt een bloemlezing van talrijke brieven, getuigenissen en dagboeken. Deze bronnen laten messcherp zien hoe kinderen de Tweede Wereldoorlog beleefden en wat zij allemaal meemaakten.
Anonimisering
‘Alle kinderen hadden een naam, maar die raakten ze langzaam maar zeker kwijt. En met hun naam hun identiteit. Zolang ze nog op school zaten, hadden ze vriendjes en vriendinnetjes. Ze schreven brieven en sommigen hielden een dagboek bij.’
‘Eenmaal uit huis gehaald, werden ze in Vught of Westerbork geregistreerd. Daar droegen ze hun naam nog, maar die begon al te vervagen. Het is opmerkelijk dat in dagboeken van Philip Mechanicus, David Koker en in de brieven van Etty Hillesum vrijwel geen kind bij naam wordt genoemd.’ (10)
Kinderen waren lastpakken
In de concentratiekampen, waar de kinderen via Westerbork of Vught belandden, hadden zij weinig kan om te overleven. In Auschwitz bijvoorbeeld stuurden de nazi’s kinderen onder de zestien jaar onmiddellijk naar de gaskamers. Vooral om twee redenen. Ten eerste vormden kinderen de toekomst van het Joodse volk en moesten daarom uitgeroeid worden.
Ten tweede liepen kinderen in nationaalsocialistische ogen alleen maar in de weg. Kinderen waren lastpakken: de kleintjes huilden voortdurend, ze vroegen om constante begeleiding door moeders die daardoor geen dwangarbeid konden verrichten en kinderen snapten niets van het kampgebeuren, de bevelen en de regels die daarbij hoorden.
‘Wat de Duitsers aanging, waren kinderen – en hun moeders – slechts voer voor de moordfabrieken.’
Eén grote schrik
Alle documenten in Kinderkroniek 1940-1945 zijn eerder gepubliceerd in boeken, tijdschriften of kranten. Het boek geeft een indringend beeld van de trauma’s die een kinderbrein moest verwerken in oorlogstijd: onderduiken, concentratiekampen, moord en dood.
Ben Valk, die in een van de bronnen genoemd wordt, schreef later het volgende over zijn ervaringen als Joods kind in Noord-Nederland:
‘Begin 1943 stond er een oproep in het Nieuwsblad van het Noorden. Alle Joden moesten zich melden. En toen heeft mijn pa ons gezin ook aangemeld. Inpakken en meenemen wat je maar kon dragen. Ik nam mijn postzegelverzameling mee en een paar boeken. Verzamelen op het station. Het leek ons prachtig. Voor ons was in die tijd de trein iets bijzonders. Ik dacht aan een schoolreisje en voelde me ook in een vakantiestemming. Maar toen kwamen we op het station, afgezet door Nederlandse politie en Duitse militairen. Ze hadden geweren in de aanslag en schreeuwden steeds commando’s. Vanaf toen was het één grote schrik dat je overkwam.’ (103)
Zielig vrouwtje
Over de traumatische ervaringen bij het klaarmaken voor vertrek per trein vanaf Westerbork, noteerde Klaartje de Zwarte:
‘Ontzettende taferelen speelden zich af. Het afscheid van ouders en kinderen. Het leed van al deze mensen te moeten aanzien was meer dan ik verdragen kon en ik ging maar even terug naar mijn eigen barak, in de hoop dat het daar rustiger zou zijn. Maar hoe kon ik zo naïef zijn om dat te denken? Onder de onzen bevond zich een zielig vrouwtjes. Ze had geloof ik tien of twaalf kinderen. Ook zij moest mee met het transport, maar haar kinderen onder de vijftien jaar mocht ze niet meenemen. Die moest ze achterlaten en zelfs toen deze meisjes zich vrijwillig meldden, werden ze afgescheept dat er geen vrijwilligers mee mochten. Het gaf een hele scène in de barak, maar dergelijke feiten deden zich in alle barakken voor.’ (182)
Slot
Een persoons- en plaatsnamenindex achter in het boek ontbreekt, maar was wel wenselijk geweest om zo sneller stukjes van bekende personen als Jacques Presser, Etty Hillesum, Ed van Thijn of Bloeme Evers-Emden op te zoeken.
Boek: Kinderkroniek 1940-1945 – Guus Luijters
Bekijk dit boek bij:
