Leo Kirch (1926-2011)

Leo Kirch (1926-2011) was decennialang de schrik van menig Duits politicus of mediabaas. De mediaschuwe Beierse mediabaron wist met een sluw spel een ongekend machtige positie te verwerven. Door een groot ondoorzichtig netwerk aan bedrijven en deelnemingen beheerste hij een groot deel van de Duitse media. Zijn grootheidswaanzin werd hem echter fataal. In 2002 implodeerde zijn imperium na een spectaculaire eindstrijd. De geschiedenis van een sluwe en onnavolgbare visionair.

Leo Kirch wordt op 21 oktober 1926 geboren in het Beierse dorpje Fahr. Hij blijkt een zeer intelligente jongen en doet het op school erg goed. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moet hij een tijdje in dienst. Na de oorlog gaat hij bedrijfskunde studeren. Hier leert hij ook zijn vrouw kennen. Na zijn studie gaat hij als docent/promovendus aan de slag. Maar tijdens zijn studiejaren ontdekt hij dat daar zijn toekomst niet zal liggen. Hij raakt buitengewoon geboeid door elektronische communicatiemiddelen.

Kirch legt de eerste stenen voor zijn imperium in 1956. Het zijn de eerste jaren van de televisie. Hij beredeneert dat als de Duitse omroepen voldoende uitzendmateriaal willen hebben, ze afhankelijk zijn van buitenlandse producties. Een goudmijn voor eigenaren van filmrechten. Hij zegt zijn baan op en rijdt met zijn auto naar Rome, waar hij – met van zijn schoonfamilie geleend geld – de rechten van de film La Strada van Fellini koopt. Dat blijkt een goede zet. De ARD kan de films goed gebruiken om de programmering dicht te krijgen. En bij de start van de ZDF kan Kirch zijn aandeel nog verder vergroten.

Al snel vergroot Kirch zijn collectie met nieuwe films en ook met series. Vooral van Amerikaanse series ziet hij de grote potentie. Met Duitse nasynchronisatie weten series als Bonanza en Flipper vele kijkers aan zich te binden. De collectie van Kirch zal uitgroeien tot meer dan 15.000 films en meer dan 50.000 uur televisie. Ook investeert Kirch veel in uitzendingen van klassieke muziek, een persoonlijke liefhebberij.

In de loop der jaren wordt de publieke televisie wat terughoudender, omdat de macht van Kirch over de programmering wel erg groot aan het worden is. Men wijkt uit naar concurrenten. Maar via diverse ‘mistige’ bedrijfsconstructies lukt het Kirch om grootaandeelhouder te worden van zijn eigen concurrenten. Een ander middel om zijn invloed te vergroten is het aangaan en onderhouden van diverse vriendschappen en warme contacten met diverse politici en bestuurders. Iets waar hij later veel profijt van heeft.

Erg bekend is Kirch overigens niet in die jaren. Hij is een erg mediaschuwe persoonlijkheid en geeft nagenoeg nooit interviews. Lange tijd zijn er ook amper foto’s van hem in omloop. Van groot uiterlijk vertoon houdt hij niet en hij is bijzonder gelovig. Een van de tradities waaraan hij vasthoudt is dat hij iedere zondag in zijn geboortedorp naar de kerk gaat en daarna met zijn oude vrienden nog even een borrel drinkt in het dorpscafé. Wekelijks laat hij zich er met zijn helikopter heen vliegen. Gedurende de jaren heeft hij steeds meer te kampen met een zwakke gezondheid. Hij lijdt aan een ernstige vorm van suikerziekte waardoor hij uiteindelijk blind wordt.

Kirch bouwt zijn imperium verder uit in de jaren tachtig. Al lang koestert hij de wens een commercieel televisiekanaal te starten. Bij bondskanselier Helmut Schmidt, die commerciële televisie gevaarlijker dan kernenergie noemt, komt hij er niet in. Maar als in 1982 Helmut Kohl het stokje overneemt komt de weg vrij. Helmut is een van die politici waar Kirch goed bevriend mee is geraakt. Kohl, die de publieke omroepen teveel op de hand van de SPD vindt, ziet ook grote kansen en zodoende wordt de wet aangepast.

In 1984 gaat Sat 1 de lucht in. Een dag later gaat overigens RTL, van de concurrent Bertelsman, van start. De introductie van beide wordt ook een politieke aangelegenheid. In deelstaten waar de CDU het voor het zeggen heeft is in de beginjaren enkel Sat 1 te zien en in de SPD staten geldt hetzelfde voor RTL. Later normaliseert het. In 1989 lanceert Kirch met ProSieben de tweede zender. Die wordt door zoon Thomas Kirch bestierd.

Krantenwereld

In 1985 begeeft Kirch zich ook in de wereld van de kranten. Dit doet hij door een groot minderheidsbelang te kopen in de krantenuitgever Springer (Bild, Die Welt). Het krantenimperium is opgebouwd door Axel Springer, die kort daarvoor is overleden. Friede Springer, de weduwe van Axel, ziet in Kirch een ongewenste indringer. De jaren daarna is er een hevige machtsstrijd rondom de meerderheid van de aandelen. Het gaat zo ver dat Friede Springer in 1989 via een belang in Sat 1, het concern van Kirch laat wankelen. Toch weet hij zich er met zijn contacten uit te redden. Hoewel Kirch zijn belang in Springer weet uit te breiden tot veertig procent, zal het hem nooit lukken om de meerderheid in handen te krijgen. In 1990 wordt een staakt het vuren afgesproken, al zal het nooit boteren tussen Kirch en Springer. De invloed van Kirch op Springer is in die jaren desalniettemin groot. Begin jaren negentig moet een hoofdredacteur het veld ruimen, nadat de krant kritisch is geweest over lastenverzwaringen van Helmut Kohl.

De Duitse ‘Berlusconi’

In de vroege jaren negentig bereikt Kirch het hoogtepunt van zijn macht. Door diverse belangen in allerlei media te combineren kan hij in die periode zijn machtspositie maximaal uitbuiten. De onvoorwaardelijke steun van Kirchmedia komt de kwakkelende Helmut Kohl bij de verkiezingen van 1994 goed uit. Kirch wordt gezien als de Duitse variant van Silvio Berlusconi, maar dan zonder directe politieke ambities. Ook is Kirch door zijn teruggetrokken houding een stuk mysterieuzer en heeft niemand – behalve hijzelf – echt inzicht in zijn handel en wandel. In 1994 probeert het blad Der Spiegel, waarmee Kirch het al sinds de jaren zeventig aan de stok heeft, zijn imperium in kaart te brengen. Het linksliberale blad noemt Kirchmedia steevast “Het zwarte rijk”.

De eerste barsten in het imperium ontstaan in 1996. Kirch ziet een gouden toekomst in betaaltelevisie. Iedere Duitser zal een decoder aanschaffen voor een exclusief aanbod aan sport en entertainment op zijn zender Premiere. Hij bezit al enkele jaren de rechten op de Bundesliga en koopt nog meer sportrechten. Om het te laten slagen gaat hij een onverwachte alliantie aan met zijn aartsvijand Bertelsmann. Dit omdat beide inzien dat de markt te klein is voor twee verschillende decoders. Maar de twee aandeelhouders krijgen al snel hevige ruzies met elkaar. Ook met de Australische miljardair Rupert Murdoch, die er een duidelijke dubbele agenda op na houdt, wordt een deal gesloten om zijn plannen van de grond te krijgen. De populariteit van betaaltelevisie blijkt echter een dure misrekening. Premiere loopt bijzonder slecht en maakt voortdurend verlies. In 1997 moet Kirchmedia daardoor van een faillissement gered worden door de Beierse deelstaatregering. Het verstandshuwelijk tussen Bertelsmann en Kirchmedia loopt in juni van 1998 op de klippen. De Europese Commissie oordeelt dat de plannen tot een monopolie leiden. Helmut Kohl probeert nog te bemiddelen maar Karel van Miert, de commissaris die het mededingingsbeleid beheert, is onverbiddelijk.

Kohl verdwijnt later in 1998 van het toneel. Niet lang na zijn aftocht komt hij in het CDU-partijfinancieringsschandaal terecht waarin ook Kirch genoemd wordt als een van de stiekeme donateurs.

Superliga

Leo Kirch zelf probeert na alle tegenslagen wanhopig nieuwe successen te vinden. Zo probeert hij in de zomer van 1998 de voetbalwereld op te schudden met de Superliga. Een monsterverbond met Silvio Berlusconi, Rupert Murdoch en Al Waleed bin Talal zou een nieuwe voetbalcompetitie van topclubs moeten laten ontstaan. Het plan is een stille dood gestorven. Vervolgens wordt de focus verlegd naar Formule 1. Tegen de zin van Bernie Ecclestone weet Kirch in 2001 meer dan de helft van de zeggenschap over de SLEC in handen te krijgen. Een golf van onrust gaat door de racewereld. Dit vanwege de angst dat Kirch de Formule 1 zal gebruiken om zijn zieltogende betaalkanaal nieuw leven in te blazen. Met zijn overname roept hij ook de woede van de autoindustrie over zich af. Daar is Kirch niet tegen bestand en hij haalt bakzeil.

Eind 2001 beginnen banken door te krijgen dat Kirchmedia er bijzonder slecht voor staat. Door de grote investeringen in de mislukte projecten is Kirch diep in de schulden terecht gekomen. Hoe diep dat is, is door zijn ondoorzichtige bedrijfstructuur niet duidelijk maar de schattingen lopen in de miljarden. Sowieso maakt Premiere in 2001 zo’n 800 miljoen verlies. De grootste dreiging komt echter van concurrerende Rupert Murdoch, die door eerdere zakelijke deals een optie bezit om voor 1,7 miljard aan aandelen aan Kirch terug te verkopen, eind 2002. En dat geld heeft Kirch niet. Een faillissement van Kirch zou de mogelijkheden bieden om de tot dan toe gesloten Duitse tv markt toe te treden. Maar ook zijn oude vijand Friede Springer blijkt hem in de tang te hebben met een soortgelijke optie. De verwevenheid van de concerns, en de wanhoopstransacties van Kirch zorgen ervoor dat zijn positie lang niet zo sterk meer is.

De eerste maanden van 2002 staan voor Kirch in het teken van een gevecht tegen de ondergang van zijn levenswerk. Concurrenten vliegen als aasgieren om het stervende mediabedrijf heen om er de interessante zaken uit te pikken. Dat maakt ook de Duitse politiek onrustig. Kanselier Schröder haat Kirch maar zit al helemaal niet te wachten op de inmenging van de beruchte Rupert Murdoch. Ook voor Edmund Stoiber van de CDU/CSU zijn de gevolgen van een faillissement pijnlijk. In 2002 moet hij het tegen Schröder opnemen tijdens de verkiezingen. Maar hij was in 1997 verantwoordelijk geweest voor een miljardenlening. Bij een faillissement zou Beieren voor 2.2 miljard het schip in gaan. Paniek ontstaat eveneens bij de Duitse voetbalclubs, die flink konden teren op het geld van Kirchmedia. Het opdrogen van die geldstroom zou meerdere clubs in de problemen brengen. Er wordt druk onderhandeld met de banken. Het wordt een stuk moeilijker nadat Rolf Breuer, de president van de Deutsche bank, op 2 februari 2002 verklaart dat de kredietwaardigheid van Kirchmedia zeer twijfelachtig is. Steeds meer schuldeisers proberen te redden wat er nog te redden valt. Onder druk van de banken moet Kirch zich laten bijstaan door enkele interim managers/adviseurs, iets dat een enorme nederlaag is voor de man die zo lang alleenheerser is geweest. Het helpt echter niets meer. Begin april 2002 blijken alle banken het vertrouwen kwijt te zijn. De onderhandelingen lopen spaak en Kirch kan op 8 april 2002 niets anders dan zijn faillissement aanvragen. Zijn rol als machtige mediabaron is dan definitief uitgespeeld.

De afhandeling van het faillissement gaat opvallend soepel. De gezonde onderdelen van Kirchmedia worden snel verkocht en de meeste banen blijven behouden. De zenders Sat 1 en ProSieben hoeven geen dag op zwart. Ook het Duitse voetbal weet de ondergang van Kirchmedia te overleven en Rupert Murdoch wordt succesvol buiten de deur gehouden. Kirch richt ook weer een nieuw mediabedrijf op, al is dat geen schim meer van zijn oude Kirchmedia. Daarnaast begint hij een rechtszaak tegen de Deutsche Bank, die volgens hem door de uitspraken van Rolf Breuer een doodvonnis over hem had uitgesproken. De rechtszaak gaat voorspoedig maar duurt lang. Te lang voor Leo Kirch wiens gezondheid steeds verder verzwakte.

In 2011 sterft hij. Een jaar na zijn dood blijkt hij zijn strijd alsnog gewonnen te hebben. De rechter stelt Kirch in het gelijk en de Deutsche bank kan zijn erfgenamen bijna een miljard euro overmaken. Daarvan moet Rolf Breuer er 3,2 miljoen uit zijn eigen zak bijdragen.

~ Rogier Verkroost

Boekentip: Het Duitse wonder. Een kleine geschiedenis van de Bondsrepubliek

https://www.youtube.com/watch?v=KnXsWq9Ho3g