Rik Wouters
In het deel van de Middellandse Zee tussen het Iberische en het Italische schiereiland bevinden zich verscheidene eilanden. Corsica, Sardinië en Sicilië liggen dicht bij Italië. Mallorca, Majorca in het Nederlands, Menorca, Minorca in het Nederlands, Eivissa, Ibiza in het Castiliaans, ook wel Spaans genoemd, Formentera en een aantal kleine eilanden die de Balearen genoemd worden, liggen dicht bij het Spaanse deel van het Iberische schiereiland.
De twee belangrijkste eilanden zijn Mallorca, insula major in het Latijn of groot eiland, en Menorca, insula menor in het Latijn of klein eiland. De hoofdstad van Menorca is Maó, Mahón in het Castiliaans. Het is één van de grootste natuurlijke havens ter wereld. Maó is een vervorming van het Latijnse Portus Magonis of de haven van Mago. Mago Barca, broer van Hannibal, stichtte in 205 vóór het begin van de westerse jaartelling de stad.
De geschiedenis van Menorca is er één van bezettingen en dan ook oorlogen. Na Carthaagse, Romeinse en Byzantijnse overheersingen viel het eiland in handen van de Moren. In 1229 veroverde Jaume el Conqueridor of Jacobus de Veroveraar, graaf van Barcelona, heer van Catalunya en koning van Aragón en Valencia, bekend als dé Catalaans-Aragonese vorst, het eiland. Hij gaf de Moren toestemming er in ruil van een jaarlijks tribuut te blijven wonen. Bij testament dat na zijn dood in 1276 uitgevoerd werd, verdeelde hij zijn rijk onder zijn twee zonen: Pere II el Gran of Peter de Grote erfde de overgrote deel van de bezittingen op het vasteland terwijl Jaume II van Mallorca de eilanden en de Rosselló of de Roussillon ten noordoosten van de Pyreneeën kreeg.
Dat was om problemen en een burgeroorlog én een oorlog onder bloedverwanten vragen. Twee jaar na de dood van Pere II verplichtte zijn zoon Alfons II el Franc de Moren om Menorca te verlaten. Het zou duren tot 1295 voordat het deel zou gaan uitmaken van het koninkrijk van Mallorca. Vooral zijn opvolgers Jaume II el Just, zijn zoon, Alfons III el Benigne, zijn kleinzoon, en Pere III el Ceremonios (zijn achterkleinzoon) deden alles om het Mallorcaanse rijk te veroveren. Dat lukte in 1344. Drie nazaten van Jaume II van Mallorca, twee koningen-titularis en een koningin-titularis, zouden tot 1400 vergeefs proberen hun verloren familiebezit te heroveren.
Vanaf 1344 tot 1708 maakte Menorca deel uit van Catalunya-Aragón dat vanaf 1516 en Carlos I, ‘onze’ keizer Karel V, deel zou gaan uitmaken van een statenbond met onder meer Castilië. Kanteljaar was 1700 toen Carlos II, laatste Habsburgse koning op de Spaanse kroon, kinderloos stierf. Hij wees zelf zijn opvolger aan. In tegenstelling tot wat verwacht werd, koos hij niet voor een opvolger in mannelijke lijn, dus iemand uit het Oostenrijks-Habsburgse tak. Hij wees Philippe, kleinzoon van zijn zuster die met Louis XIV van Frankrijk getrouwd was, aan. Dit zorgde al snel voor problemen. Catalunya dat de steun kreeg van Oostenrijk, Groot-Brittannië en Nederland kwam in opstand tegen de politiek van de Borbón Philippe. Resultaat was een nieuwe burgeroorlog die op 11 september 1714 eindigde met de nederlaag en bezetting van Barcelona door de troepen van Felipe V, zoals Philippe genoemd werd.
De gevolgen lieten zich voelen tot op Menorca dat gedurende 110 jaar oorlogsgebied was, met Groot-Brittannië en Frankrijk als imperialistische hoofdrolspelers. Het eiland werd afwisselend bezet door de Britten, reeds vanaf 1708, de Fransen vanaf 1756, de Engelsen vanaf 1763, de Fransen vanaf 1782 en de Engelsen vanaf 1798. In 1802 zou het uiteindelijk en tot vandaag deel gaan uitmaken van Spanje.
Culinaire erfenis
Oorlogen brengen niets goeds met zich mee. Vreemd genoeg heeft het begin van één van de vele oorlogen om Menorca de wereld iets culinairs bijgebracht.
De Zevenjarige Oorlog van 1756 tot 1763 was een Europese oorlog tussen Braunschweig, Groot-Brittannië, Hannover, Hessen-Kassel, Portugal en Pruisen enerzijds en Frankrijk, Napels, Oostenrijk, Rusland, Saksen, Sardinië, Spanje en Zweden anderzijds. Frankrijk zond troepen naar Menorca om het eiland, dat wegens zijn strategische ligging in de Middellandse Zee belangrijk en in handen van de Britten was, te bezetten. De leiding was in handen van maarschalk Louis Fernand Armand Du Plessis, hertog van Richelieu en achterneef van de kardinaal met de gelijkaardige naam.
Du Plessis zou geen Fransman zijn geweest als hij zijn overwinning niet zou gevierd hebben. Hij bouwde een feestje, Versailles waard. Hij zette zijn chef-kok aan het werk maar die had het niet gemakkelijk om in oorlogsgebied aan de nodige ingrediënten te komen.
De kok wilde een klassieke saus op basis van eieren en slagroom maken. Slagroom was echter nergens te vinden. Hij moest zich dan ook behelpen met wat voorhanden was: eieren, olijfolie en azijn. Hij zou er oorspronkelijk ook look in verwerkt hebben. Na wat experimenteren verkreeg hij een saus. Een naam voor het nieuwe sausje was al snel gevonden. Het werd sauce mahonnaise, genoemd maar de Castiliaanse naam voor Maó. De naam werd al snel verfranst tot sauce mayonnaise. Van daar naar mayonaise was maar een kleine stap.
De saus veroverde de wereld. De smaak kan naar gelang de streek accentverschillen vertonen: zo is de Nederlandse variant zoeter dan de Vlaamse. In Spanje heeft men het over salsa mahonesa om de herkomst te benadrukken, ook wel mayonesa genoemd. Catalanen hebben het over maionesa. Nederlandstaligen eten hun frieten onder meer met mayonaise, in tegenstelling tot het Franse mayonnaise met één -n- geschreven.
Er wordt ook wel beweerd dat de naam zou ontleend zijn aan het Franse werkwoord manier dat handelen betekent en verwijst naar het inspannende klopwerk, het Franse moyeu dat eierdooier betekent, Franse steden Mayenne en Bayonne of het Ierse Count Mayo. Daarop wens ik wegens ongeloofwaardigheid niet in te gaan.
