Bij Just Publishers verscheen onlangs het boek Met Hitler in het Westen. Een heruitgave van het fotoverslag van Hitlers ‘huisfotograaf’ Heinrich Hoffman, een boek dat behoort tot de belangrijkste propaganda-uitingen uit de Tweede Wereldoorlog. De uitgave bevat naast het originele boek een uitgebreid nawoord van Tweede Wereldoorlog-kenner Sjoerd de Boer, onder meer auteur van De Hitler Mythes. Hij verzorgde ook de voetnoten over de herkomst en historische achtergronden van de foto’s. Op Historiek enkele fragmenten, waaronder het originele voorwoord.

Oorspronkelijke voorwoord

Toen in de vroege ochtend van de tiende mei 1940 het westfront ten strijde trok, zagen het Duitse volk en de wereld de uitkomst van de strijd in spanning, maar met hoge verwachtingen tegemoet. In rotsvast vertrouwen op de hoogste leiding en in de eigen kracht waren landmacht en luchtmacht vastbesloten de vijand te verslaan en te vernietigen. Vers in de herinnering lag nog de bliksemsnelle landing van de landmacht en luchtmacht in Noorwegen en de dappere inzet van de krijgsmarine die een veel grotere Britse vloot tegenover zich zag. Zou de snelle overwinning van de 18-daagse tocht in Polen zich herhalen? Zou het onder veel zwaardere omstandigheden lukken, de Fransen en Engelsen net zo snel en vernietigend te verslaan? Dat waren de vragen waarop de wereld in deze meidagen het antwoord afwachtte!

[…]

In diepe dankbaarheid denken we steeds weer aan de man die het hoofd en het hart van deze geweldige ontwikkeling is en wiens geniale leiding ook de overwinning op Engeland afdwingen zal. Weer had ik de eer om tijdens deze unieke zegetocht door Holland, België en Frankrijk van onze landmacht aan de zijde van de Führer te staan, hem bij zijn frontbezoeken te begeleiden en met hem niet alleen de slagvelden te bezoeken, waarop de soldaten in deze oorlog overwonnen, maar ook die waarop in de wereldoorlog van 1914 tot 1918 Duitse mannen streden en stierven.

Dit fotoverslag ‘Met Hitler in het Westen’ is bedoeld om de herinneringen aan deze unieke veldtocht vast te leggen. Het zal het Duitse volk de hoogtepunten van de strijd tonen, die daarheen voerden waar de Führer toe had besloten en die zich daar afspeelden waar de Führer te midden van zijn zegevierende troepen aanwezig was. Moge het Duitse volk, en bovenal de Duitse jeugd, daarin het bewijs van de prestaties van leiding en leger herkennen.

– Wilhelm Keitel,
Generaal-veldmaarschalk en hoofd van het opperbevel van de strijdkrachten

Delen uit de fotoreportage

Parachutisten en infanteristen verzamelen zich voor de aanval op Rotterdam

Locatie: Regio Waalhaven (Rotterdam), Nederland, 10-20 mei 1940. Fotograaf: onbekend. In het archief staat bij deze foto als fotograaf Heinrich Hoffmann (sr.) genoteerd. Dat is hoogstwaarschijnlijk niet correct, omdat Hoffmann in deze periode bij Hitler in zijn hoofdkwartier Felsennest in Duitsland was. Mogelijk gaat het om zijn zoon, fotograaf Heinrich Hoffmann jr., maar ook dat is niet zeker.

Het gecamoufleerde Felsennest

Führerhoofdkwartier Felsennest, Rodert, Duitsland, 10 mei-5 juni 1940. Fotograaf: Heinrich Hoffmann. De bunkers werden gecamoufleerd met netten en rietmatten om ze zo onzichtbaar mogelijk te maken voor vliegtuigen.

Frontbezoek: Jubelend begroeten soldaten hun opperbevelhebber

Locatie: Hoofdkwartier Heeresgruppe A, Avenue de la Gare, Bastogne, België, 17 mei 1940. Fotograaf: Heinrich Hoffmann. Voor in de auto: Adolf Hitler en Erich Kempka, (chauffeur; 1910-1975). Achterin: Heinz Linge, Gerhard Engel (adjudant; 1906-1976) en Julius Schaub (adjudant; 1898-1967). Adolf Hitler vertrok op 17 mei vanaf vliegveld Odendorf naar Bastogne voor een bespreking met generaal- veldmaarschalk Gerd von Rundstedt, de bevelhebber van legergroep A. Hier is hij te zien in de buurt van het hoofdkwartier van Von Rundstedt.

De veldkeuken

Locatie: Vliegveld Niergnies, Frankrijk, 2 juni 1940. Fotograaf: Heinrich Hoffmann. Aan het einde van zijn tocht op 2 juni vloog Hitler vanaf vliegveld Niergnies terug naar het tijdelijke vliegveld Odendorf vlakbij het Felsennest. Op de achtergrond van de foto is een vliegtuig te zien. Vlak voor vertrek maakte Hitler gebruik van een sobere maaltijd.

Het is geen toevalligheid dat deze, misschien weinig tot de verbeelding sprekende, foto in het verslag van Hoffmann werd opgenomen. Men probeerde Hitler af te schilderen als soldaat onder de soldaten, een sobere man die een gewone veldmaaltijd gebruikte.

Fragment nawoord ‘Hoffmanns leven’

Heinrich Hoffmann (Fürth, 12 oktober 1885 – München, 11 december 1957) kwam al vroeg in zijn leven met fotografie in aanraking. Zijn vader en zijn oom hadden samen een fotoatelier, waarin de jonge Heinrich in 1897 leerling werd. Als jongeman werkte hij bij verschillende fotografen in Duitsland, maar hij was ook al snel een liefhebber van schilderkunst. Omdat zijn vader de zekerheid die de fotografie bood belangrijk vond, bleef de kunst voor hem echter een hobby.

Belangrijk bij zijn ontwikkeling als fotograaf was zijn vertrek naar Londen in 1907. Daar maakte hij kennis met de geïllustreerde pers, die verder dan in Duitsland was ontwikkeld. Kranten en tijdschriften bestonden, zeker in zijn eigen land, nog voornamelijk uit tekst, en dat was in Groot Brittannië al aan het veranderen. Die kennis nam hij mee toen hij in 1909 terugkwam naar München. Inmiddels was ook daar een geïllustreerde pers ontstaan, waaraan Hoffmann al snel zou gaan meewerken. In zijn fotoatelier aan de Schelling-strasse ontwikkelde hij portretfoto’s en fotografeerde hij van alles op het gebied van politiek, techniek en wetenschap. Alsof zijn werk nog niet divers genoeg was, werkte hij in de herfst van 1914, toen de Eerste Wereldoorlog net was uitgebroken, een aantal maanden aan het westelijk front. De foto’s die hij maakte, werden regelmatig in de ‘Münchner Illustrierte Zeitung’ gepubliceerd. In september 1917 werd hij voor een tweede keer naar het front gestuurd, als lid van de ‘Bayerische Flieger Abteilung A298’. Ook dit keer voor een korte tijd. In het voorjaar van 1918 kwam hij wegens maag- en hartproblemen in een lazaret terecht en keerde hij definitief terug naar zijn woonplaats München. Zijn ervaring in de oorlog zou hem de eretitel ‘Fliegerfotograf ’ opleveren, maar een echte oorlogsheld was hij nooit geweest. Na de Eerste Wereldoorlog vond in München een communistische revolutie plaats. Die duurde maar kort, maar de meeste bekende foto’s van het München uit die tijd zijn van de hand van Hoffmann. Alhoewel hij verschillende postkaarten verkocht waarop het rode leger te zien was, is het onwaarschijnlijk dat hij communistische sympathieën had. Kort nadat de revolutie was neergeslagen werkte hij alweer mee aan rechts-conservatieve publicaties waarin de communistische revolutie als een Joods fenomeen werd afgeschilderd. Dit laatste moet meer in overeenstemming zijn geweest met Hoffmanns politieke overtuiging.

Op 6 april 1920 werd hij lid van de Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij (nsdap) en na het verbod op de partij werd hij opnieuw lid in 1925. In 1929 zat hij een korte tijd voor de nsdap in stadsraad van München.

Zijn banden met de radicale antisemieten waren dus niet alleen gebaseerd op een inschatting een betere kans te maken op goede foto’s, maar waren al in 1920 politiek gemotiveerd. Hoe Hoffmann dit na de Tweede Wereldoorlog ook probeerde te ontkennen.

~ Sjoerd de Boer

Boek: Met Hitler in het Westen – Heinrich Hoffmann
Meer boeken over Adolf Hitler
Lees ook: Adolf Hitler (1889-1945) – Führer van het Derde Rijk
…en: Was Adolf Hitler een Jood?