Nieuwe biografie over tijdloze Karel de Grote

De Frankische vorst Karel de Grote, die regeerde van 768 tot 814, lijkt op de een of andere manier altijd terug van weggeweest. Zowel in kronieken, heiligenverhalen als miniaturen was Karel in de eeuwen na zijn dood terug te vinden. Toch is het beeld van Karel de Grote altijd eenzijdig politiek en daardoor diffuus gebleven.

In Franse epische gedichten, zoals het twaalfde-eeuwse Roelandslied of in het vroeg dertiende-eeuwse Karel en de Elegast, zien we Karel de Grote opduiken. En tegenwoordig dragen nog talloze steden – zoals Aken, Parijs, Zürich en Luik – zijn beeltenis of een van de helden uit zijn entourage. ‘Als een tijdloze leeft Karel de Grote onder ons verder’, aldus zijn historicus Raoul Bauer, die een prachtige, lijvige biografie over Karel de Grote schreef: Karel de Grote. Op de grens tussen twee werelden.

Scharnierpunt

Ondanks de blijvende betekenis van Karel de Grote, blijft zijn persoon echter diffuus, aldus Bauer. De rechtvaardiging voor het schrijven van een nieuw levensverhaal legt Bauer bij het feit dat in de bestaande historiografie vooral Karels politieke betekenis breed uitgemeten is: zijn manier van bestuur en de betekenis van het Frankische Rijk.

Anders dan eerdere historici beschrijft Bauer zijn subject dan ook hoofdzakelijk vanuit een cultuurhistorisch perspectief, met de bedoeling om hem te begrijpen als een scharnierpunt tussen de antieke wereld en de middeleeuwse cultuur. De aandacht in het boek gaat dan ook vooral uit naar kunst, filosofie en het religieuze denken van Karel de Grote.

Keizer in St. Pietersbasiliek

Het boek begint met een goed geschreven historiografische inleiding, gevolgd door een chronologisch relaas van enkele hoofdstukken dat begint met de Val van het Romeinse Rijk. Aan bod komen daarna het Frankische Rijk onder Clovis, de Merovingers (6e eeuw) en de Pepiniden (6e eeuw).

Het voorgeslacht van Karel de Grote krijgt de nodige aandacht in hoofdstuk twee, uitlopend op de kroning van Karel tot keizer op 25 december 800. Veel aandacht besteedt Bauer aan het historiografische debat over de vraag wat Karel de Grote van de waarschijnlijk onverwachte kroning vond. Wist Karel dat hij tijdens Kerstmis door de paus tot keizer zou worden gekroond, of kwam de kroning uit de lucht vallen? Bauer toont hier aan dat de gang van zaken Karel nogal tegenstond. Een hoofdthema dat in het tweede hoofdstuk verder uitgelicht wordt is Karel de Grote in zijn rol als vader. Karel de Grote is minstens vier keer getrouwd geweest en hield er ook diverse maîtresses op na. Karel kreeg ruim 30 kinderen en kleinkinderen. Vervolgens gaat het derde hoofdstuk in op de religieuze uitgangspunten en visies van de vorst.

De ‘mythische’ Karel

Waar in de eerste drie hoofdstukken de historische Karel de Grote aan bod komt, staat in het vierde hoofdstuk de ‘mythische’ Karel centraal en dan met name het beeld dat middeleeuwse literatuur en verhalen van hem gecreëerd hebben. Brauer bediscussieerd in dit verband drie onderwerpen. Ten eerste Karels contacten met islamitische oosterlingen. Karel maakte enkele reizen naar het Oosten, die in de overlevering algauw werden voorgesteld als ‘heldhaftig en succesvol’. Het tweede onderwerp is de zogenoemde Karolingische renaissance, waardoor de Frankische keizer het symbool werd van voorspoed en geluk. Ten slotte nuanceert Bauer het imago van Karel als ‘eindkeizer’ van het christelijke Frankische Rijk. In de Middeleeuwen dachten veel invloedrijke christelijke opiniemakers dat na Karel de Grote de antichrist zou worden losgelaten.

‘Vader van Europa’ of cultuurdrager?

Rond 800 noemden tijdgenoten Karel de Grote steevast ‘Vader van Europa’ en dat is hij nog steeds, aldus Raoul Bauer. Echter, we moeten er niet voor terugdeinsden dit beeld te relativeren, zo concludeert de biograaf. De betekenis van Karel de Grote ligt nog sterker in de mede door hem bewerkstelligde continuering van het Frankische Rijk ‘als actieve bewaarengel van de klassieke en vroegchristelijke cultuur’.

Karel de Grote - Keizer tussen twee werelden — Karel de Grote – Keizer tussen twee werelden

Voorts was Karel de Grote in cultureel opzicht vooral belangrijk door het accent dat hij legde op correct geschreven teksten via klooster- en overschrijfinstanties, zijn waardering voor het onderwijs en het belang dat hij toekende aan bibliotheken. Karel was dan ook een van de ‘voornaamste erflaters van het huidige Europa’.

Slot

De biografie van Karel de Grote is vlot geschreven en voorzien van voortreffelijke illustraties, foto’s en kaarten. Leerzaam is dat Bauer gedurende het betoog meermalen het debat aangaat met eerdere historici, waardoor zich een veelzijdig beeld evolueert van de persoon Karel de Grote, met een klemtoon op de cultuurhistorische aspecten. Voor wie zich nog verder in de Frankische vorst en keizer wil verdiepen, biedt het notenmateriaal en/of de beknopte literatuurlijst een goede richtinggever.

Boek: Karel de Grote – Een keizer op de grens tussen twee werelden