Dark
Light

Panorama Mesdag – Een brede blik op het Scheveningen van 1881

Auteur:
5 minuten leestijd
Panorama Mesdag (cc - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Panorama Mesdag (cc - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Scheveningen op het Panorama van Mesdag
Scheveningen op het Panorama van Mesdag
Panorama Mesdag is het oudste panorama ter wereld dat nog altijd op zijn originele locatie is te bewonderen. Het vergezicht, met een lengte van 120 meter en hoogte van 14 meter, biedt een unieke kijk op het Scheveningen van mei-juni 1881. Geograaf en historicus Willem van der Ham stelde een boekje over het historische panorama samen, met een bijbehorende mobiele app. Beiden zijn vanaf donderdag verkrijgbaar bij de Haagse musea en via www.naartoen.nl. Bij Historiek zijn we altijd gefascineerd geweest door het panorama van Mesdag en daarom stelden we de auteur een paar vragen.

‘Pas op!’,
lijkt het panorama te zeggen

Historiek: Voor wie niet bekend is met de kunstenaar: wie was Hendrik Willem Mesdag en wat voor soort kunstenaar was hij?

Hendrik Willem Mesdag (1913). Collectie Bibliothèque nationale de France
Hendrik Willem Mesdag (1913). Collectie Bibliothèque nationale de France
Willem van der Ham: Mesdag was een van de belangrijkste schilders van de Haagse School, een beweging uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Een selfmade man die zich dankzij een aanzienlijk vermogen, voornamelijk afkomstig van zijn vrouw Sientje van Houten, ging schilderen. De schilders van de Haagse School zetten zich af tegen de romantici en lieten zich inspireren door de School van Barbizon, een groep Franse kunstenaars. In hun realistische schilderijen zie je ook vaak de gemoedstoestand van de schilder terug. Hij zag het Panorama als grote impressie van de natuur. Het was zijn leefwereld.

De schilders van de Haagse school raakten zeer geliefd in binnen- en buitenland en het is ook toegankelijke kunst. Ik ben er vaak van onder de indruk. Toen ik een keer op een tentoonstelling in de Nieuwe Kerk een enorm zeegezicht van Weissenbruch, een ander lid van de Haagse School, zag met enorme zware luchten en ook licht en indrukwekkende helderheid en contrasten, dacht ik: ik kom vaak aan zee, maar zo’n weersomstandigheid is echt overdreven, nog nooit gezien. Een paar dagen later liep ik met stijgende verbazing over het strand naar een levend schilderij van Weissenbruch te kijken.


Toen Mesdag aan zijn werk begon was er in België een ‘Panorama rage’ aan de gang. In hoeverre heeft dat invloed gehad op de totstandkoming van het Scheveningse panorama?

Niet alleen in België was die rage, maar in de hele westerse wereld. Vooral historische taferelen en veldslagen waren zeer in de mode. Het was een soort voorloper van de bioscoop, veelal bestemd voor de vluchtige consumptie en vaak van niet zo’n hoogstaande kwaliteit, meer decorstukken. Het Panorama Mesdag was een initiatief van Brusselse ondernemers. Mesdag nam de opdracht uitermate serieus en het Panorama dat hij van Scheveningen schilderde werd direct als kwalitatief hoogstaand beschouwd. Het week dus niet alleen qua onderwerp en thematiek maar ook kwalitatief af van andere panorama’s uit die tijd. Maar zonder die Brusselse ondernemers geen Panorama Mesdag, al heeft Mesdag zelf het enorme doek van de ondergang gered toen de maatschappij failliet ging.

Panorama Mesdag - cc
Panorama Mesdag – cc
Panorama Mesdag - cc
Panorama Mesdag – cc

Wanneer begon Mesdag aan het project? En kreeg hij hulp van andere kunstenaars?

Het is in korte tijd geschilderd. In een paar maanden tijd. Maar lang voor die tijd vertoefde hij graag op Scheveningen. Waarschijnlijk heeft hij ook van foto’s gebruik gemaakt om het te schilderen. Hij is door diverse schilders geholpen en ieder had zijn eigen specialiteit.

Zo nam George Breitner het deel met het vissersdorp voor zijn rekening en de cavalerie en wat andere figuren op het strand voor zijn rekening, Theophile de Bock het duinlandschap en Mesdag zelf de zee.


In uw boekje stelt u dat Panorama Mesdag een soort protestkunst was. Kunt u dat uitleggen?

Het Seinpostduin was het hoogste punt van Scheveningen. Vanaf dat duin had je een schitterend uitzicht. De gemeente Den Haag had plannen om het af te graven, waartegen Mesdag fel ageerde. Verder zie je op het schilderij een wereld in verandering, waarmee Mesdag de nodige moeite had. De badplaats ging bloeien, de hotels schoten als paddenstoelen uit de grond, het duinlandschap – zijn grote liefde naast Sientje – werd ook elders afgegraven voor stadsuitbreidingen. Het is mooi om te zien wat er pas was (zoals de watertoren en de vuurtoren) en wat nog net niet (zoals het Kurhaus, de haven).

Mesdag kon deze ontwikkeling niet tegenhouden. Maar het had een signaalfunctie, zoals alle goede kunst en goede geschiedschrijving. Het is ter lering en vermaak. Pas op, zo lijkt het panorama te zeggen, wat er allemaal aan schoonheid en natuur verloren dreigt te gaan. De Haagse School lag mede ten grondslag aan de natuurbeweging.

Panorama Mesdag
Panorama Mesdag
Panoroma Mesdag, met in het midden het velum (cc - RCE)
Panoroma Mesdag, met in het midden het velum (cc – RCE)

Het Seinpostduin staat centraal in het werk. Wat was dat voor gebouw en waarom kreeg het zo’n prominente plek?

Op het Seinpostduin stond een seinpost, een in de Franse tijd gebouwd toestel voor de berichtendienst. Met de komst van de moderne telegraaf, raakte dat toestel in onbruik. Het duin werd kort na de voltooiing van het panorama afgegraven. Op de plek is het Seinposttheater gebouwd, dat ook alweer is verdwenen.

Het inmiddels verdwenen Seinpostduin filmtheater, 1930 (wiki)
Het inmiddels verdwenen Seinpostduin filmtheater, 1930 (wiki)

U heeft een boek en een app gemaakt over Panorama Mesdag. Kunt u daarover iets vertellen?

Een boek is een wat groot woord. Het is een boekje, met tekst, prentbriefkaarten om ouderwets te ‘liken’ en bonnen voor koffie of thee in de museumcafees. Maar wel met inhoud, prikkelende inhoud! Ik wil me zeker niet opwerpen als kunsthistoricus, ik ben en blijf geograaf en historicus. Ik vind Mesdag en zijn panorama vooral historische fenomenen, indrukwekkende getuigenissen van een bepaald tijdperk, een tijdperk dat me overigens zeer na aan het hart ligt. Het is een van de bekendste kunstwerken van Nederland, en zo uniek omdat het een dag eind mei begin juni in het jaar 1881 weergeeft en die tijd in alle facetten en details valt te aanschouwen, van het vissersleven en ontwikkelingen daarin, tot de opkomende badcultuur en modern vermaak.

Boekje dat Van der Ham over het panorama maakte
Boekje dat Van der Ham over het panorama maakte
Het boekje en de app hebben net als het Panorma een signaalfunctie. Ik wil dat prachtige begrip ‘plaatsen van herinnering’ handen en voeten geven door mensen ter plekke met de geschiedenis in aanraking te brengen en te verleiden in de app en anderszins met het landschap en het verleden, cultuurhistorie, verder te ontdekken, bijvoorbeeld door bezoek aan een museum als het Panorama Mesdag. We willen ook een markering maken op de plek, zoals we momenteel ook in Battenoord doen naar aanleiding van mijn boek Ooggetuigen van de Watersnood, dat in januari dit jaar is verschenen. Geen informatiebord, geen verrommeling van het landschap, maar een toevoeging van het landschap. Op de oude, aansprekende manier van Jac. P. Thijsse – maar dan in een moderne vorm – laten zien in wat voor bijzonder landschap Nederlanders leven en hoe rijk hun geschiedenis toch is.

Video over Panorama Mesdag

Panorama Mesdag is het oudste panorama ter wereld op zijn originele locatie. Het werk biedt een blik op het dorp Scheveningen en de bedrijvigheid op het Scheveningse strand aan het einde van de negentiende eeuw. Het beroemde kunstwerk wordt beschermd door een velum, een soort tentdoek van ruim tweehonderd vierkante meter groot. Aan de voet van het enorme schilderij is een decor te vinden, dat de duinen van Scheveningen voorstelt.

Meer informatie over boek en app: naartoen.nl

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.171 actieve abonnees)


Donateurs ondersteunen ons project en dragen direct bij aan de uitbreiding van ons archief.

Meer informatie

×