Top secret: Griekse mysteriescholen

Rond 2500 v.Chr. ontstaan in Egypte de eerste mysteriescholen. Mysteriescholen zijn geheime instanties waar de politieke en culturele elite onderwijs kreeg in meditatietechnieken, bedoeld om een god of ‘het hogere zelf’ te vinden. Ook het antieke Griekenland kent vanaf de vijfde eeuw voor Christus mysteriescholen. Deze lagen onder meer bij de openbare tempels in Efeze, Thebe en Eleusis, in die tijd dé religieuze ontmoetingsplekken.

Kopstukken als Plato, Aeschylus, Alexander de Grote, keizer Augustus en Cicero worden via de mysteriescholen na jarenlange voorbereiding ingewijd in geheime filosofie. Technieken die in de loop van de tijd in deze scholen op het programma staan, zijn onder meer ademhalingsoefeningen, het afsluiten van de vijf fysieke zintuigen en hallucinatie. Aan bod komen verder toneelspel, sacrale dansen en technieken om seksuele energieën te kanaliseren.

Diagoras de Atheïst

In de eenentwintigste eeuw doen betrokkenen veel minder geheimzinnig over meditatietechnieken dan in de Oudheid. Wie op Google de zoekterm ‘mysterieschool’ intypt en op enter drukt, komt talloze websites tegen die – op een aangegeven locatie – esoterische trajecten aanbieden. In de Oudheid is deze openheid compleet afwezig. Esoterie is in die tijd ’top secret’ en alleen bedoeld voor de elite. Ingewijden die hun kennis van de mysteriën aan buitenstaanders onthullen, staat de dood te wachten.

Een van de risiconemers is Diagoras de Atheïst. Diagoras is dichter en woont met veel plezier op het Griekse eiland Melos in de Egeïsche Zee. Maar als de Atheners in 416 v.Chr. dit eiland met een overdaad aan geweld bezetten, geeft Diagoras hiervan de goden de schuld.

Vanaf dat moment is hij een fervent atheïst. Diagoras spreekt zich uit tegen elke vorm van orthodoxe religie en maakt de mysteriecultus van Eleusis, een plaats nabij Athene, belachelijk. Alsof dit gedrag nog niet obstinaat genoeg is, gooit hij ook nog een xoanon (een houten godsbeeld) in het vuur en roept dat deze zogenaamde ‘god’ zichzelf maar moet redden, als hij of zij tenminste echt een god is. Een andere schrijver vermeldt nog dat Diagoras een houten beeld van Hercules aan stukken hakt om zijn rapen te koken.

De rapen zijn inderdaad al snel gaar. De Atheners veroordelen hem tot de doodstraf en als aanlokkelijk toetje zetten ze een flinke prijs op Diagoras’ weerbarstige hoofd. Diagoras de Atheïst weet echter te ontkomen naar Korinthe. Daar is hij vermoedelijk ook overleden.

Over de kling

Niet alleen verraders van binnenuit lopen het risico op een doodsvonnis. Ook nieuwsgierige aagjes die willen zien wat zich in de mysteriescholen afspeelt. In de klassieke literatuur is een voorbeeld te vinden van twee jonge jongens in Efeze, die hun nieuwsgierigheid met de dood moeten bekopen.

Op een avond klimmen ze over de muur van de mysterieschool, maar meteen gaat er een pandemonium af dat in de wijde omtrek te horen is. Een dag later vinden voorbijgangers de lijken van beide jongens, niet ver de mysterieschool. Wat deze pubertjes hebben gezien, als ze al wat zagen, is top secret gebleven.

Bronnen ▼