Frank Magdelyns
Op 7 juni 1917 ontspoorde even ten zuiden van Houten een trein. Ondanks de enorme ravage, raakten slechts 11 personen lichtgewond. Een van de aanwezige passagiers in de trein was Koningin Wilhelmina. De koningin bleef ongeschonden, bemoeide zich met de hulpverlening en werd na afloop volop geprezen voor haar kalme manier van handelen. De volgende dag werden in diverse gemeenten registers geopend, waar de bevolking haar medeleven kon betuigen.
Het is deze 7e juni 1917 een hete broeierige donderdagmiddag. Dat was wel even wennen na een koude winter en een koude start van de lente. Koningin Wilhelmina bevond zich in ’s Hertogenbosch en had net een tweedaagse inspectietocht langs gemobiliseerde legereenheden afgesloten. Met haar hofhouding en twee koninklijke treinwagons zou ze deze middag weer naar huis reizen.
Doordat bekend is dat de koningin langskomt controleren wegwerkers van het Staatsspoor de spoorrails extra. In verband met de warmte wordt gelet op uitzetting van de rails en de ruimte tussen de spoorstaven. Deze blijkt voldoende te zijn.
Rond half 4 (Amsterdamse Tijd) komt Trein 4 op het station van ’s Hertogenbosch aan. De trein was eerder die dag met negen wagons vertrokken uit Maastricht en had er in Eindhoven vier bijgekregen. In ’s Hertogenbosch werden nog eens drie wagons aangekoppeld, waaronder twee van de koningin. De koningin en haar hofhouding verblijven in de 15e wagon. Daarnaast reist er 14 man spoorwegpersoneel mee, waarvan maar liefst acht conducteurs.
Om 3.35 uur zet de ruim 300 meter lange trein zich in beweging naar Utrecht. Het station van Geldermalsen wordt om 3.55 uur gepasseerd en om 4.10 uur passeert de trein station Schalkwijk. Het is een gewone treinreis.
De ontsporing
Om 4.11 uur Amsterdamse Tijd (16.51 onze tijd) rijdt Trein 4 de gemeente Houten binnen. De rails ligt hier in een lange flauwe bocht. Bij de overweg aan de Poeldijk doet de vrouw van de spoorwegwachter de bomen zoals altijd dicht. Ze verklaart later:
“Bij het naderen van den trein zag ik niets onregelmatigs. Even nadat de locomotief mij was voorbijgegaan zag ik een dichte stofwolk en hoorde ik geknars van steenen. Daarop hoorde ik een klap, vermoedelijk veroorzaakt door het afbreken van den trein.”
Op de trein remt machinist Weijers op dat moment met volle kracht. Hij had een schok gevoeld, keek langs de trein naar achteren en zag een rijtuig schommelen. Na krachtig remmen komt in 15 tot 20 seconden de trein tot stilstand. Een enorme stofwolk is het gevolg.
Als het stof is opgetrokken wordt de schade zichtbaar. De trein is in twee delen gebroken. De eerste 8 wagons zijn er nog goed afgekomen, maar 75 meter verder staan de andere wagons. Daarvan is er één gekanteld en zijn twee andere wagons meegetrokken. Ook de wagons van de koningin zijn ontspoord. De rails is vernield en de dwarsbalken zijn versplinterd.
Inspecteur der exploitatie Gorissen die heeft plaatsgenomen in de laatste wagon vlakbij de koningin, heeft de leiding. Op het moment dat de trein ontspoort rolt Gorissen door de goederenwagon en raakt hij gewond aan zijn hoofd die tegen een deurkruk aankomt. Hij stapt bloedend naar buiten en kijkt hoe het met de koningin is. Nadat hij ziet dat ze ongeschonden is, neemt hij de ravage in zich op.
Het zijn vooral de wagons die in Eindhoven zijn aangekoppeld die er het ergste aan toe zijn. Uit de gekantelde wagons klauteren mensen. Bij het overwegwachtershuisje wordt een ladder gehaald, waarmee de passagiers worden geholpen.
De hulpverlening
“Spoedig zag ik de geheelen trein uit de rails liggen. Daar we achterop reden, waren we het eerst bij de hofrijtuigen. Juist stapte de Koningin uit. Precies meneer, alsof er niets gebeurd was. Tegen een dame van ‘t gevolg riep ze: Haal direct mijn verbandkist en de flesch eau de cologne, die er naast staat. Met een koevoet opende ik de deur van het volgrijtuig. Men maat en ik waren de eersten die een scheut eau de cologne op onze vuile zakdoeken kregen en toen ging de Koningin aan ‘t werk.”
Een vrouw uit Den Haag verliest haar bewustzijn en wordt door Koningin Wilhelmina met Eau de Cologne besprenkeld. Een chirurg uit Amsterdam en een militaire arts die meerijden bemoeien zich met de gewonden. De meeste passagiers van de trein komen er redelijk goed vanaf, doordat ze in het voorste deel van de trein zaten. Maar na de ontsporing dringen ze zich op bij de omgeslagen wagons. Conducteurs en in de trein aanwezige militairen krijgen van inspecteur Gorissen opdracht de passagiers op afstand te houden. Een ooggetuige zegt later dat het aan de kalmte van de koningin te danken is, dat iedereen zo rustig bleef.
Filmbeelden die een dag na de ramp zijn gemaakt:
Station Houten
Op station Houten vraagt stationschef Scholten zich ondertussen af waar Trein 4 blijft. Hij kijkt op het perron en ziet niets. Wanneer hij naar binnenloopt gaat de telefoon. Het is de overwegwachter van 500 meter verderop.
“De telegraafdraden schommelen, de paal schudde en er is een stofwolk in de verte”.
De stationschef loopt weer naar buiten en ziet de stofwolk nu ook. Ook in Utrecht CS vermoedt men dat er iets mis is. Het sein dat de trein Houten is gepasseerd blijft immers uit. De stationschef van Utrecht belt naar Houten en vermoedt het ergste. Hij laat een hulptrein klaarzetten.
De Houtense stationschef houdt ondertussen een lege goederentrein uit Utrecht tegen en rijdt langzaam richting de plaats van de stofwolk. Onderweg ontmoeten ze goederencontroleur Van den Stigtenhorst die de rampplek heeft verlaten en lopend onderweg was naar station Houten. Na een kort gesprek met hem komt de stationschef bij de trein aan. Van den Stigtenhorst ontmoet daarna stationstelegrafist Swanink die op zijn fiets was gestapt. Swanink fietst snel terug naar station Houten en om 4.35 uur seint hij naar Utrecht:
“Werkmeester Utrecht zende onmiddellijk hulptrein naar Houten”.
Koningin vertrekt
Ondertussen blijkt het aantal gewonden mee te vallen. De koningin verzekert zichzelf dat iedereen de juiste zorg heeft en besluit samen met inspecteur Gorissen om de locomotief en eerste twee wagons door te laten rijden naar Utrecht. Het zijn dan de passagiers voor de richting Den Haag. De koningin neemt plaats tussen de passagiers in de restauratiewagen en vertrekt zo’n 30 minuten na de ontsporing. De overige passagiers die richting Amsterdam reizen, stappen in de kolenwagens van de lege goederentrein op het andere spoor en volgen iets later.
Crisiscentrum Houten
Wanneer goederencontroleur Van den Stigtenhorst ook zelf station Houten bereikt wordt hij ingehaald door de trein met de koningin. Vervolgens laat hij een tweede telegram naar Utrecht sturen:
“Tr. 4, waarin H. M. met gevolg, tusschen Htn. En Sw. Ontspoord, beide lijnen onbruikbaar, geene ongelukken behalve Einspr. Ht. Die eene wond aan het hoofd heeft.”
Rond 5 uur komt stationschef Scholten terug met de overige passagiers in de goederentrein op station Houten. De locomotief wordt gerangeerd naar de voorkant van de trein en terwijl dit gaande is, komt de hulptrein uit Utrecht aan. De snelheid waarmee deze er is maakt indruk op de passagiers.
Station Houten wordt daarna een tijdelijk crisiscentrum. Diverse telegrammen worden verstuurd met informatie en opdrachten. Zo wordt verlichting en een telefoonaansluiting geregeld voor de locatie van het ongeval. Een hoogzwangere vrouw uit Blerick (Venlo) wordt vanaf Houten met de auto naar een kliniek in Utrecht vervoerd, waar ze die nacht een kind kreeg. Dit kind is spoedig na de geboorte overleden.
Onweer
Ondertussen is het weer omgeslagen. Het regent lichtjes en de bliksem is niet ver weg. Militairen uit Utrecht komen ter plaatse voor bewakingswerkzaamheden en diverse ingenieurs bekijken de schade om iets over de oorzaak te kunnen zeggen. Ook journalisten van de krant zijn aanwezig en maken foto’s. Ze waren niet de eerste, want een meereizende fotograaf van het tijdschrift ‘Het Leven’ maakte na enkele minuten al een onscherpe foto met zijn laatste glasplaat. Ook minister Lely arriveert halverwege de avond en stelt zich persoonlijk op de hoogte. Arbeiders herstellen 6,5 uur na de ontsporing al het spoor richting ’s Hertogenbosch. Van de drie gewonden die deze avond in een Utrechts kliniek werden opgevangen, konden er twee vrij snel verder. Een derde persoon bleef een aantal uren, voordat hij ook verder mocht.
Herstel
Oorzaak
In het najaar van 1917 onderzoekt een commissie het ongeval. Diverse betrokkenen worden verhoord en deskundigen geraadpleegd. Sabotage of een defect aan de trein worden uitgesloten. Voor alle betrokkenen is duidelijk dat de oorzaak gezocht moet worden in de rails. Ondanks dat er geen keihard bewijs is gevonden, wordt vastgesteld dat waarschijnlijk door de warmte van die middag ‘het spoor is gaan kruipen’. De rails was te breed geworden voor de assen van de wagons, waarna deze doorzakten. Hierdoor werden de dwarsliggers versplinterd.
Ook worden schadevergoedingen afgehandeld. Sommige lichtgewonden hadden nog steeds hinder van het ongeluk en waren inkomen misgelopen. Er worden verschillende vergoedingen uitgekeerd. Ook dienden diverse passagiers schadeclaims in. Daarbij is het opvallend dat een aantal passagiers melding maakten hun portemonnee te zijn kwijtgeraakt. De spoorwegen verwees hun daarvoor door naar de politie. Andere schade zoals vernielde kleding werd wel uitgekeerd.
Meer lezen: spoorwegongeluk.oudhouten.nl
Boek: Het Grote Spoor Boek
