Edwin Ruis
Van Dürer tot Van Gogh. De Bührle Collectie ontmoet het Wallraf is een eenmalige en unieke tentoonstelling waarin meer dan zeventig meesterwerken van schilders als Dürer, Cuyp, Canaletto, Manet, Cézanne, Monet, Pissarro, Gauguin, Van Gogh en Picasso samenkomen in het Wallraf-Richartz Museum in Keulen.
De collectie Europese schilderkunst van Emil Bührle geldt als één van de belangrijkste privéverzamelingen. Een van de redenen waarom het bijzonder is dat de Bührle Collectie in het Wallraf te zien is en daar samenkomt met gelijksoortige werken van het museum zelf, is dat de kunstverzamelaar en het Keulse museum tot Bührle’s dood in 1956 regelmatig in elkaars vaarwater zaten. Beiden hadden een voorkeur voor met name Franse impressionistische werken.
Oerlikon
Bij privéverzamelaars van het niveau Emil Georg Bührle (1890-1956) is de voor de hand liggende vraag wie hij was en hoe hij rijk werd. Bührle’s fascinatie met kunst begon toen hij filologie studeerde aan de universiteit van Freiburg en kunstgeschiedenis in München. In de Berlijnse ‘Nationalgalerie’ zag hij in 1913 voor het eerst Franse impressionisten. Maar zoals voor zoveel jonge mensen in die tijd gold, dwong de Eerste Wereldoorlog de student in een andere richting, die van de krijgskunst. Van 1914 tot 1919 diende hij als cavalerieofficier in het Duitse leger.
Na de oorlog huwde Bührle in 1920 de dochter van bankier Ernst Schalk. Het leverde hem een baan op als procuratiehouder bij een Duits bedrijf waarin zijn schoonvader aandelen had. In 1923 nam dat bedrijf het Zwitserse Oerlikon over, genoemd naar een stadsdeel van Zürich. Onder Bührles leiding ging Oerlikon ook wapens produceren, vooral het Oerlikon 20mm luchtdoelgeschut werd een hit.
Toen het moederbedrijf in de problemen kwam, nam hij met steun van zijn schoonvader Oerlikon over en werd naast directeur ook grootaandeelhouder. Gedurende de jaren 30 leverde Werkzeugmaschinenfabrik Oerlikon Bührle & Co. kanonnen aan onder meer de Chinese generalissimo Chiang Kai-shek, maar ook aan China’s aartsvijand Japan.
Dat verkopen aan beide zijden van een conflict was een succesvolle verkoopstrategie, die in de Tweede Wereldoorlog werd voortgezet. Oerlikon leverde aan iedereen. De in Zwitserland gebouwde kanonnen gingen naar het Derde Rijk. Tegelijkertijd produceerden de geallieerden in licentie hun eigen Oerlikon stukken.
Kunstverzamelaar
De tijdens de oorlog aangekochte werken hadden niet allemaal een zuivere herkomst. Al in 1952 moest hij op last van een onder geallieerde druk ingestelde Zwitserse onderzoekscommissie 13 door de nazi’s geroofde schilderijen van Frans-Joodse families aan nabestaanden teruggeven. De meeste van die gestolen werken had hij gekocht bij Galerie Fischer in Luzern, reden waarom hij niet als heler werd gezien en recht had op teruggave van de aankoopprijs. Van de 13 koopt hij er 9 alsnog van de rechtmatige eigenaars.
Kort voor zijn dood door een hartaanval in 1956 in Zürich blikte Emil Bührle terug op de begindagen van zijn passie voor het verzamelen:
“De magie van Monet heeft me nooit losgelaten, Cézanne, Degas, Manet en Renoir wilde ik aan mijn muren.”
Gedurende zijn leven was Bührle er in geslaagd om een verbazingwekkende verscheidenheid aan hoogwaardige werken uit de belangrijkste periodes van de kunstgeschiedenis bij elkaar te brengen. Maar zijn grote liefde was altijd het impressionisme en dat is ook het punt waar hij en het Wallraf-Richartz-Museum elkaar ontmoeten.
De tentoonstelling
Nog in 1950 bevochten beide partijen elkaar op de kunstmarkt om de beste werken te verwerven en nu, 60 jaar na de dood van Bührle, laat het Keulse museum meer dan 70 meesterwerken uit beider collectie naast elkaar zien.
Een mooi voorbeeld van de verwevenheid van beider collecties zijn twee schilderijen van de Dordtse meester Albert Cuyp. Vissersboten in Maanlicht vormde samen met zijn pendant Onweer boven Dordrecht tot 1802 een duo. Uiteindelijk kwam de eerste in het bezit van het Wallraf-Richartz en de tweede in het bezit van Bührle. Nu hangen ze weer even naast elkaar.
Een andere gelegenheidsduo wordt gevormd door een stilleven van Willem Claesz Heda uit de museumcollectie en een soortgelijk werk van Pablo Picasso uit de Bührle collectie.
Deze unieke tentoonstelling zal uitsluitend in Keulen zijn te zien. Dichter bij de Nederlandse grens zullen de stukken uit de E.G. Bührle collectie in ieder geval niet komen, waaronder ook Cézannes Knaap met het rode vest en Vincent van Goghs Brug over de Seine te Asnières.
Documentaire: Wallraf-Richartz-Museum & Museum Ludwig Cologne
‘Van Dürer tot van Gogh. De Bührle Collectie ontmoet het Wallraf’ duurt van 23 september tot 29 januari 2017. Het Wallraf-Richartz-Museum ligt in het hart van Keulen, vlakbij het treinstation en de Dom, en is vanuit Nederland gemakkelijk te bezoeken.
Andere tentoonstellingen die op dit moment ook in Keulen lopen zijn:
– ‘We noemen het Ludwig’ in het Museum Ludwig. Ter ere van 40 jaar Museum Ludwig werden vijfentwintig internationale kunstenaars en collectieven uitgenodigd om in diepte in dialoog te gaan met het museum en om te reageren op de vraag wat het Museum Ludwig voor hen betekent. Te zien tot 8 januari 2017.
– ‘Pelgrims- verlangen naar geluk?’ in het Rautenstrach-Joest Museum. Bezoekers maken kennis met pelgrimsroutes en -oorden. Niet alleen de persoonlijke betekenis en de spirituele dimensie worden in beeld gebracht, maar ook sociale, economische, politieke, ecologische en toeristische aspecten van de bedevaart. Van 8 oktober tot 29 april 2017.
