Vastenavondgeschrift, 16de eeuw

Museum Meermanno ‘Boek van de Maand’ (februari)

Dit is waarschijnlijk het zotste handschrift in Museum Meermanno. Het is een draaiboek voor een Vastenavondviering, de afsluiting van de carnavalsperiode en de feestelijke vooravond van veertig dagen vasten. Dit anonieme werk werd in ca. 1550 in (de omgeving van) Jutphaas gemaakt voor de plaatselijke carnavalsviering. In dit handschrift gaat het, zoals bij de Vastenavondviering, om de omgekeerde wereld: de strijd tussen de Vastenavondviering (carnaval) en het vasten. De nar (personificatie van de zotheid) is aan de macht.

Het belangrijkste thema van dit handschrift is de zotheid. Het handschrift opent met de oorkonden van een spotvorst. Hij noemt een 17-tal van zijn heerschappijen, zo is hij onder meer graaf van Keyenborch, baron van Malborch en algemeen heerser over Uuttopien. De naam van de vorst, Marcolphus, zou verwijzen naar ‘covel’ de zotskap van een nar. In het handschrift worden strenge regels voor lidmaatschap van de zotskappende orde ingesteld. De feestvierders die zich niet aan de voorschriften houden krijgen straf, waarvan de grootste is dat een feestvierder wordt uitgesloten van gezelschap bij het dansen en drinken.

Ook bevat het handschrift de tekst en muziek van twee liedjes, het een voor de maaltijd op Vastenavond, het andere voor de Vastentijd. De muzieknoten van het eerste lied bestaan uit een grote variëteit aan etenswaren, zoals vlees en gevogelte, en dranken die een feestelijke maaltijd vormen. De tekst bestaat uit 11 regels, het zottengetal. Het vastenlied telt 12 regels, het getal van de orde. De wijs wordt uitgebeeld in muzieknoten in de vorm van broden, zoute krakelingen, vissen, mosselen, knollen en uien. Het eten dat is toegestaan in de vastentijd.

Naast spotteksten en de liedjes bevat het handschrift een parodie op een heraldisch wapenboek met kleurrijke nepwapens vol zotskappen. Ook is in het boekje een paar keer een molen afgebeeld, de molen van Jutphaas. Op een van de pentekeningen is een watermolen met narren afgebeeld. Net als de nar, zou ook de molen een symbool van lichtzinnigheid zijn: de kap van de molen doet denken aan een zotskap. Het kruien van een molen, de kap met de wieken naar de wind zetten, doet denken aan opportunistisch, lichtzinnig gedrag. Dat bepaalde tradities nog steeds doorgegeven worden blijkt uit de naam van de huidige carnavalsvereniging van Jutphaas: “De Molenkruiers”.

~ Museum Meermanno

Museum Meermanno in Den Haag zet op Historiek iedere maand een interessant boek uit de eigen collectie in de schijnwerpers. Er wordt wisselend aandacht besteed aan de historische en moderne (v.a. 1850) collectie van het museum. Een overzicht van al geplaatste boeken is altijd op deze pagina te vinden.