Yuri Visser
Nederland bleef tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal maar onopgemerkt ging de Grote Oorlog vanzelfsprekend niet voorbij. Koningin Wilhelmina was een voorstander van een strikte neutraliteitspolitiek. Na haar aftreden publiceerde de vorstin het boek Eenzaam maar niet alleen, waarin ze terugkijkt op haar leven als koningin.
Ook de Eerste Wereldoorlog komt in het werk aan bod. Hoewel bijvoorbeeld de belangrijke crisis Snijders onbesproken blijft, is het werk toch interessant. Eenzaam maar niet alleen laat zien hoe de vorstin wilde dat ze door haar (voormalig) onderdanen gezien zou worden en het geeft een aardig beeld van het geloofsleven van de koningin.
Ingedommeld
Nederland was al sinds 1839 neutraal en koningin Wilhelmina wilde per se dat die status ook tijdens de Eerste Wereldoorlog behouden bleef. Eenvoudig was dit niet. Om neutraal te kunnen blijven was met de handen over elkaar zitten niet voldoende. De neutrale status diende continu verdedigd te worden. Het land zou namelijk in oorlog raken met de eerste partij die de neutraliteit schond. Kost wat kost moest men de strijdende partijen dus geen aanleiding geven de neutraliteit te schenden.
Dat het mondiale conflict zijn oorsprong vond op de Balkan kwam voor Wilhelmina niet als een verrassing:
De Balkan was sedert jaren reeds een smeulende vulkaan gelijk. […] Na de laatste uitbarsting was het er rumoerig gebleven. Een grote rol speelde hier het Panslavisme, dat onder leiding van Rusland stond. De gedachte aan een oorlog was er één, die de Slavische volken toen niet afschrikte. Het lag in hun lijn als het ware met die gedachte te spelen.
Dat er een oorlog uitbrak waar de drie mogendheden Duitsland, Frankrijk, Rusland en Engeland bij betrokken waren kwam daarentegen als een verrassing, als een “donderklap bij heldere hemel”. Zelfs de meer ontwikkelden waren volgens de koningin destijds niet erg goed op de hoogte van de buitenlandse politieke vraagstukken.
Het ene geslacht na het andere was ingedommeld, zich veilig wanend bij onze onzijdigheidspolitiek.
Hoewel overrompeld reageerde de regering volgens de koningin adequaat. In mum van tijd werd de neutraliteitsverklaring uitgegeven en daarnaast werd de mobilisatie afgekondigd en werd er een opperbevelhebber benoemd.
Persoonlijke voorkeur
Van koningin Wilhelmina werd uiteraard gevraagd dat zij nooit liet blijken of ze een voorkeur had voor een van strijdende partijen. Dit kan niet heel makkelijk zijn geweest. Haar echtgenoot (Hendrik) was een Duitse prins, haar moeder was een Duitser en keizer Wilhelm II was een neef van haar. De koningin leefde in een overwegend pro-Duitse omgeving. Ook de meeste Nederlandse officieren koesterden Duitse sympathieën. In Eenzaam maar niet alleen wordt daar echter met geen woord over gerept. Wilhelmina was koningin der Nederlanden en wilde uitstralen dat zij enkel en alleen stond voor de Nederlandse zaak.
Over neutraliteit en onpartijdigheid schreef Wilhelmina zelf onder meer het volgende:
Neutraliteit, in de zin van het volkenrecht, betekent niet hetzelfde als afzijdigheid. Het is een rechtstoestand, een afgebakende staat, waarin het neutrale land zich bevindt of begeven heeft. De oorlogvoerenden zijn verplicht de rechten van het neutrale land te eerbiedigen. Het nakomen van de plicht der neutraliteit is absoluut en laat geen ruimte over voor het menselijk gevoel, indien dit gevoel niet mocht overeenstemmen met de bovenomschreven plicht. Men stelle zich voor tot welke spanningen en strijd dit bij ieder persoonlijk kan leiden. In zijn diepste wezen is de mens nooit neutraal, hij heeft altijd een voorkeur of voorliefde. Soms zelfs zonder dat hij het weet! En in een wereldconflict wordt juist het gevoelsleven van de mens eigenlijk steeds bij de gebeurtenissen betrokken en de eigen voorliefde aangewakkerd.
Tijdens de oorlogsjaren probeert de vorstin in “geestelijk psychische zin” leiding te geven aan haar volk. Ook het hoofdstuk over de Eerste Wereldoorlog staat bol van de verwijzingen naar God en het vertrouwen dat ze in haar geloof stelt.
Hoezeer wordt de mens in ogenblikken als deze zich ervan bewust tot hoe weinig hij bij machte is, en wordt het besef in hem levendig, dat hij op Gods hulp aangewezen is. […] God hielp ook mij. En zo groeide dat onontbeerlijke vertrouwen tussen ons volk en mij.
Isolement
De neutraliteitspolitiek had grote gevolgen voor het persoonlijk leven van de koningin. Nog meer dan tegenwoordig lagen de handelingen van de koningin onder een politiek vergrootglas. Had de koningin tijdens een officieel bezoek een bezorgde blik, dan kon dat in de pers tot grote speculaties leiden. De vorstin raakte hierdoor geïsoleerd. Vaak werd besloten – om speculaties te voorkomen – de koningin maar zoveel mogelijk weg te houden bij pers en publiek. Soms ook echter, kon een onverwachts optreden van de koningin juist voor wat ontspanning zorgen:
Het is wel eens voorgekomen, dat geruchten opdoken van onmiddellijk gevaar, geruchten dat wij, ons ondanks, in de oorlog betrokken zouden worden. Eenmaal toen dit zo was, bleek een wandeling van het Noordeinde van naar het huis van mijn moeder op het Voorhout in de morgenuren voldoende te zijn om de ongerustheid tot bedaren te brengen. Het publiek leidde hieruit af, dat ik niets bijzonders om handen had en dat de geruchten dus loos waren.
