WOI in België: ‘Gepakt van de gaze’

14-18. Oorlog in België is een mooi geïllustreerd overzichtswerk over de Eerste Wereldoorlog in België, geschreven vanuit een militair perspectief. Het boek is geschreven door vier gerenommeerde Belgische historici, die de voornaamste veldslagen behandelen waarbij Belgische troepen betrokken waren of veldslagen die op Belgische bodem werden uitgevochten.

Het boek is niet alleen een diepgravende en goed geschreven wetenschappelijke verhandeling, maar bevat ook ruim vierhonderd nog niet eerder gepubliceerde foto’s. Het fotomateriaal is grotendeels afkomstig uit de Service Photographique de l’Armee Belge, uit privéalbums en uit geïllustreerde tijdschriften die tijdens de oorlog verschenen. De auteurs hebben hun betoog logisch onderverdeeld in zes thema’s, waarvan vooral de eerste vier in deze bespreking wat uitgebreider aan bod komen.

Rekrutering

Eerst schetsen de schrijver, in deel één, de situatie in Europa in 1914, waarbij de aanleiding, oorzaken en de diverse hoofdrolspelers met hun legers centraal staan. Aandacht is er in dit deel voor het Belgische, Duitse Franse en Britse leger, en dan met name voor de opbouw van het leger, rekrutering, bevelvoering, bewapening en strategische plannen.

Duitse troepenovermacht

Deel twee behandelt de oorlogssituatie in hetzelfde jaar 1914, toen de fronten nog in beweging waren. Hier worden onder meer behandeld: de Duitse aanval op Luik in augustus 1914, de strijd om Antwerpen, de Slag der Zilveren Helmen (bij Halen), de strijd om Namen en de Eerste Slag bij de Ieper. Een onderdeel van deze laatste veldslag was een gevecht bij de Vlaamse dorpen Wijtschate en Mesen, waar de geallieerden tegen een overmacht aan Duitsers stonden:

“Op 31 oktober had de Britse 2de Cavaleriedivisie voor het 5 kilometer brede front rond Wijtschate nog minder dan 3000 man ter beschikking tegenover 16.000 Duitsers. De 6de Beierse Reservedivisie zette alles op alles om Wijtschate en de eerste troepen van de Franse 32ste Divisie kwamen maar net op tijd om een frontdoorbraak te voorkomen. In Mesen was de toestand zo mogelijk nog dramatischer. Zo’n 900 man van de 1ste Cavaleriedivisie verdedigden het stadje tegen zo’n 6000 Duitsers, vooral van de 26ste Divisie. Inderhaast waren ook hier allerhande formaties aangevoerd om een Duitse doorbraak te vermijden (…) Bij het ingaan van de avond was Mesen grotendeels in Duitse handen en Wijtschate nog voor het merendeel van de geallieerden. De verliezen aan beide kanten waren bijzonder hoog.” (198)

22 april 1915: chloorgas

In het derde deel komen we alles te weten over de middelste oorlogsjaren 1915-1917. In deze fase van de Eerste Wereldoorlog was het front vastgelopen in de loopgraven, wat in het najaar van 1914 de feitelijke situatie was geworden. De auteurs gaan in op de Tweede Slag bij Ieper, de Herfstoffensieven van 1915 en de slachtpartijen die in 1916 bij Verdun en de Somme plaatsvonden.

Zeer fraai, althans informatief gezien, is in dit gedeelte het stuk over oude en nieuwe oorlogswapens (279-298). Alle soorten wapens die gebruikt werden, passeren de revue. Natuurlijk is er specifieke aandacht voor de nieuwe wapens uit de Grote Oorlog, zoals de mitrailleur, de tank, de vlammenwerper en het chloorgas. De eerste Duitse gasaanval had plaats op 22 april 1915 bij het Belgische Langemark. Het gas had een zeer gruwelijke uitwerking op zijn doelwitten:

“Het chloorgas zorgde vooral voor het opzwellen van de slijmvliezen, wat verstikkingsverschijnselen teweegbracht. Bij ernstige aantasting kon ook vocht in de longen komen, waardoor een gruwelijke verstikkingsdood bijna onafwendbaar was. Wie slechts ‘licht gepakt was van de gaze’, bleef vaak zijn hele verdere leven last hebben van chronische hoest en zuurstofnood. Tijdens de eerste gasaanval vonden de Franse verdedigers met honderden de dood. Anderen bleven snakkend naar adem liggen of zetten het hoestend en overgevend op een lopen: de territorialen naar het kanaal, de kolonialen in de richting van Sint-Juliaan. Een kwartier na het loslaten van het gas klommen ook de Duitsers uit hun loopgraven. Ze ondervonden nauwelijks tegenstand, waardoor Langemark in minder dan een uur tijd veroverd was.” (212)

Luizen in Schotse kilts

In het vierde deel komen andere fronten aan de orde, zoals het Oostfront, Oostenrijk-Hongarije, de situatie in het Ottomaanse Rijk en de fronten in Afrika. Mooi is hier het themagedeelte over het beroerde leven van soldaten aan het front en in de loopgraven. Hier diepen de auteurs uit hoe het dagelijks leven van de militairen – eten, drinken, hygiëne – er (niet) uitzag:

“De onhygiënische situatie trok snel grote populaties ratten aan, die zorgden voor de verspreiding van allerlei soorten ziektes (…) Een ander gevolg van de weinig hygiënische toestand waren luizen. Achter het front werden de kleren weliswaar ontluisd (en ook de soldaten zelf), maar tussen de zomen overleefden heel wat eitjes (neten), waaruit bij contact met menselijke warmte opnieuw luizen tevoorschijn kwamen. Vooral de Schotse kilts waren een geliefkoosde nestelplaats. een beproefde methode om ze weg te krijgen, was met een brandende kaars langs de zoom te gaan, tot men ze hoorde knetteren.” (380)

Kemmelberg

De laatste twee thema’s gaan over het oorlogsjaar 1918 – met ruime aandacht voor de Duitse lenteoffensieven bij de Aisne, de Matz en de Kemmelberg – en de afsluiting van de oorlog. De wederopbouw na de oorlog, de Vrede van Versailles en de herschikking van Europese landen na de oorlog passeren de revue, gevolgd door een bondige conclusie.

Het boek bevat geweldig mooie detailkaarten van gevechtssituaties, talloze perfecte foto’s en talloze kaders met bijvoorbeeld informatie over de luchtoorlog, medische verzorging, het Marinekorps Flandern en De Dodengang (een onderdeel van het Belgische loopgravennetwerk). Handig is ook dat de auteurs achterin een overzicht van militaire terminologie hebben toegevoegd.

Het boek 14-18. Oorlog in België is als geheel urenlang smullen geblazen voor diegenen die tot in detail willen weten hoe de Eerste Wereldoorlog op Belgische grondgebied is verlopen.

Boek: ’14-’18 – Oorlog in België

Luc De Vos over zijn boek ’14-18. Oorlog in België’