Zoektocht naar de chemie van Oude Meesters

Wat voor chemische processen voltrekken zich in de verf op eeuwenoude schilderijen? Wetenschappers gaan zich de komende tijd in het kader van het nieuwe onderzoeksproject Paint Alterations in Time (PAinT) over die vraag buigen. Onlangs vond aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) de aftrap van het project plaats.

Een oud olieverfschilderij lijkt op het eerste gezicht een tot stilstand gekomen object maar op moleculaire schaal verandert er van alles. Oude olieverfschilderijen zijn door de verschillende grond- en verflagen – elk met een eigen samenstelling – namelijk chemisch en fysisch zeer complexe systemen. In de loop van de jaren verouderen die. Onder invloed van nog grotendeels onbekende chemische reacties kunnen bijvoorbeeld ontsierende korsten, verkleuring of een sterk toegenomen transparantie ontstaan.

De onderzoekers van het PAinT-project willen meer te weten komen over de chemie van olieverfschilderijen, onder meer van de hand van de Oude Meesters, zodat ze beter gerestaureerd en duurzamer bewaard kunnen worden. Ze gaan onder meer onderzoek doen naar de verschillende componenten in de verf – bijvoorbeeld oliebindmiddel, pigment en metaalrijke drogers – die in de loop van de tijd zijn gevormd. De Universiteit van Amsterdam:

Het probleem van veranderingen in oude schilderijen is dat alleen het – soms treurige – eindresultaat van de reacties te zien is. Van de processen die zich eeuwenlang hebben afgespeeld bestaat alleen een vermoeden.

De wetenschappers gaan daarom bijvoorbeeld verouderingsprocessen proberen te simuleren en de invloed van pigmenttype, oplosmiddelen, warmte en vocht op het verloop van de reacties onderzoeken.

Het team gaat een aantal schilderijen uit Nederlandse collecties onderzoeken. Het betreft onder meer De drie Maria’s aan het graf van Jan en Hubert van Eyck, de Regentenportretten van Frans Hals, een aantal meesterwerken van Rembrandt, Vermeer en Van Gogh, de Amsterdamse stadhuisschilderijen van Jacob Jordaens, en twee vroege schilderijen van Piet Mondriaan. Het onderzoeksproject PAinT bestaat uit chemici, restauratoren en kunsthistorici.