12 maart 1994 – Introductie van de eerste draagbare e-reader

Op 12 maart 1994 introduceerde Sony Benelux het e-boek met een leesapparaat in Nederland en Vlaanderen. Hoewel er al e-boeken waren vastgelegd op floppy discs en CD-ROMs, kon de lezer ze niet zomaar meenemen. Een e-boek was in feite een verzameling digitale pagina’s zonder kaft. Met het leesapparaat kon het elektronisch boek nu worden meegenomen en onderweg gelezen worden.

Het e-boek

Het eerste e-boek werd geproduceerd door Michael Hart in 1971. Het verhaal gaat dat hij computertijd toebedeeld kreeg, nadat hij veel overwerk had gedaan in een universitair computercentrum. Hart trok zich hierna kort terug en dacht na over een goede besteding van de computertijd. Uiteindelijk kwam zijn kamer uit en kondigde aan dat hij de computercapaciteit zou gebruiken voor e-boeken. Deze bestonden nog niet. Hart wilde boeken digitaliseren, die in het publieke domein beschikbaar waren en geen copyright hadden. Aangezien het 4 juli was begon hij als rechtgeaarde Amerikaan het Gettysburg Address te typen. Dat deed hij in hoofdletters. Dat lijkt vreemd, maar het was niet ongewoon; telexen en nieuwsdiensten werkten ook met hoofdletters.

Het aantal e-boeken groeide langzaam, maar toen zijn Gutenberg-project op gang kwam, groeide het aantal e-boeken gestaag. In 1987 had hij meer dan 300 e-boeken uit het publieke domein gekopieerd, als een middeleeuwse monnik, woord voor woord. Daarna ging het snel en werd het project Gutenberg geïnternationaliseerd. Met de komst van de personal computer kon een e-boek op een floppy disc worden opgeslagen en later op CD-ROM. Nadeel van deze e-boeken was echter dat je ze niet onderweg of in bed kon lezen.

E-boek met leesapparaat

Bij de ontwikkeling van de CD-ROM kondigde de CEO van Sony, Akito, op een congres van uitgevers aan dat de kleine CD-ROM de drager van het e-boek zou worden en dat de technologie van de Data Discman de e-reader, het leesapparaat, zou vormen. In 1991 was het zover en werd het leesapparaat met e-boeken op een kleine CD-ROM met 200MB door Sony gelanceerd. Een klein apparaat met een zwart/wit schermpje en een qwerty-toetsenbord vormden de apparatuur waarin het schijfje geplaatst kon worden. De e-reader was geboren.

Het leesapparaat werd op 12 maart 1994 officieel in Nederland gelanceerd met een advertentie in De Telegraaf en een promotievideo. Daaraan voorafgaand was eind 1992 een werkgroep van vijftien uitgevers en automatiseerders gevormd, die samen met Sony de lancering voorbereidde. Deze werkgroep, genaamd Netherlands Electronic Book Committee (NEBC), ging aan de slag met de productie van een aantal e-boeken, voornamelijk naslagwerken.

Nederlandstalige EB titels 1993-1995

Titel	Uitgeverij
Winkler Prins Medisch Vademecum	Bonaventura/Elsevier
Winkler Prins Poly Marketing Vademecum	Bonaventura/Elsevier
Winkler Prins Culinair Vademecum	Argus/Elsevier
PBNA Technisch Zakwoordenboekje	PBNA/Elsevier
Hotels en Restaurants in Nederland	Elektroson
Elektronisch Handwoordenboek Engels	Van Dale Lexicografie
Verschueren Groot Woordenboek / Het Juiste Woord	Standaard Uitgeverij
Het Groene Boekje	Sdu
Reisgids Ierland	ANWB

Bron: Electronic Media Reporting, 1996

Nadelen

Het leesapparaat was echter geen succes en in 1995 staakte Sony de verkoop. Er waren 1200 apparaten in de Benelux verkocht en 356 non-fiction en fiction e-boek titels voor het leesapparaat wereldwijd geproduceerd. Het werd duidelijk dat er een aantal problemen waren. Ten eerste was er een economische dip. En daarnaast was de prijs van 1200 gulden (560 euro) aan de hoge kant. Aan het leesapparaat kleefden ook een paar problemen. Het was te zwaar (450 gram) om in de binnenzak mee te nemen. Het scherm was zwart/wit. Bovendien werden er in het begin slechts veertig tekens per schermregel getoond en met name fictie-uitgevers bleken huiverig om in het project te stappen. Verder wisten de meeste boekhandels niet hoe ze elektronische producten moesten verkopen. De opwinding van de eerste golf van het e-boek met leesapparaat was eind 1995 voorbij.

Op zoek naar een doorbraak

Even was het hierna stil, maar in 1997 verscheen eBook.nl op de markt. Het was de eerste Nederlandse online boekwinkel, gespecialiseerd in de verkoop van e-boeken. Voor de distributie werd internet gebruikt. Door tabletachtige apparaten van onder meer Franklin, de maker van vertaalwoordenboeken, aan de computer te hangen, kon men e-boeken downloaden op de PC en opslaan op het leesapparaat. Probleem bij deze tablet-achtige apparatuur was het scherm, meestal een Thin Film Transistor (TFT) scherm. Een dergelijk scherm heeft last van interferentie en is daarmee vermoeiend om van te lezen.

E-Ink

Een nieuwe ontwikkeling in de schermtechniek kwam toen het onderzoeksbedrijf E-Ink vanaf 2001 digitale pagina’s ontwikkelde, die bovendien twee voordelen hadden: het beeld stond stil en de batterij van het leesapparaat ging veel langer mee. Vanaf 2006 kwamen deze e-readers uit het laboratorium en werden een succes toen Amazon in 2008 de Kindle introduceerde.

Sinds de introductie van de E-Ink technologie heeft de markt voor e-boeken zich razendsnel ontwikkeld. Zeker toen uitgevers in verschillende landen het eens werden over formaten. Zo stemde Nederlandse uitgevers in met het formaat EPUB en voerden een liberaal beleid ten aanzien van plaatsing van e-boek op meerdere apparaten. De introductie van tablets en smartphones heeft ook bijgedragen aan de vergroting van de markt voor e-boeken.

E-boeken kregen op 12 maart 1994 in Nederland een elektronische kaft en werden daarmee mobiel. Maar het duurde nog tot 2006 voordat voldaan was aan de randvoorwaarden zoals distributie via internet, presentatiestandaard, aanbod van titels, maar vooral een kwalitatief hoogstaand scherm.

~ Jak Boumans
Auteur van Toen digitale media nog nieuw waren – Pre-internet in de polder (1967-1997)

Bol: Overzicht van moderne e-readers