Dark
Light

8070 dagen wachten op de Elfstedentocht

3 minuten leestijd
Evert van Benthem tijdens de Elfstedentocht van 1986 (CC0 - Bogaerts, Rob / Anefo - wiki)
Evert van Benthem tijdens de Elfstedentocht van 1986 (CC0 - Bogaerts, Rob / Anefo - wiki)

Van de koudste winter van de eeuw tot de heetste zomer van de eeuw. Van Reinier Paping tot Maarten van der Weijden. De Elfstedentocht is altijd dichtbij. Op 20 augustus 2018 was Bartlehiem trending topic. Het was op dat moment twintig graden bóven nul.

Elfstedenkruis zoals Willem-Alexander dat aan een lint droeg in 2013 (CC BY-SA 3.0 - Robert Prummel)
Elfstedenkruis zoals Willem-Alexander dat aan een lint droeg in 2013 (CC BY-SA 3.0 – Robert Prummel)
Tegelijkertijd is de Elfstedentocht steeds verder weg. Op 8 februari 2019 is het 8070 dagen geleden dat Henk Angenent en Klasina Seinstra als winnaars van de Elfstedentocht van 1997 werden gehuldigd, samen in één krans. Dat is even lang als tussen de Elfstedentocht van 1963 en die van 1985, tot nu toe het langste Elfstedenloze tijdperk. Alsof de schaatsers al meer dan 22 jaar in de startkooi zitten terwijl niemand weet wanneer die wordt geopend. We zijn kooiwachters geworden.

Een complete generatie is zo opgegroeid zónder Elfstedenschaatsers. Tegelijkertijd is de Elfstedencultuur overal om ons heen: in de media, in de Nederlandse taal, op het staatsieportret van koning Willem-Alexander met het Elfstedenkruis op zijn borst. De Friese uitdrukking It giet oan is Algemeen Beschaafd Nederlands, net als klunen. Als een nieuwkomer bij zijn eerste inburgeringscursus zegt dat hij later rayonhoofd van Bartlehiem wil worden, is hij meteen geslaagd.

Fries verschijnsel

Het is merkwaardig dat een schaatstocht die zo weinig is gehouden – slechts vijftien keer sinds 1909 – zoveel invloed heeft op onze samenleving. Het is tenslotte opvallend dat de nationale media in 1909 wél opdraafden voor een schaatstocht langs elf Friese steden, maar een oproep voor een schaatstocht langs elf Zuid-Hollandse steden in datzelfde jaar compleet negeerden. Een eeuwenoude Friese schaatstraditie voldoet blijkbaar aan het beeld van de schaatsende Nederlander, een beeld dat tijdens de Olympische Winterspelen van 2018 weer eens werd herbevestigd. Hoe is het toch mogelijk dat een Fries verschijnsel is uitgegroeid tot een nationaal gebeuren met internationale bekendheid?

In mijn boek 8070 dagen wachten op de Elfstedentocht bespreek ik in elf thematische hoofdstukken deze invloed op de Nederlandse taal, op de massamedia, op de vrouwenemancipatie, op het Koningshuis, zelfs op de Tweede Wereldoorlog. Het is gebaseerd op sporthistorisch onderzoek, waar ik in 2002 mee begon toen ik samen met schaatshistoricus Marnix Koolhaas werkte aan het project De Mannen van ’63 over de Elfstedentocht van 1963. Het aanvankelijke idee was een VPRO-radiodocumentaire, maar binnen een week merkten we tot onze schrik dat we ook een boek moesten maken, met een website en een complete themaweek op de radio, omdat we anders alle informatie nooit konden verwerken.

In de ban

Het was mijn introductie in de Elfstedencultuur, die ook niet-schaatsers in de ban kan krijgen – zo weet ik inmiddels uit eigen ervaring. In die vijftien jaar bezocht ik archieven, rayonhoofden, het fantastische Schaatsmuseum in Hindeloopen én Willem Augustin, die het mooiste Elfstedenverhaal aller tijden vertelde over zijn fietstocht van Amsterdam naar Leeuwarden in een steenkoude en levensgevaarlijke nacht in de oorlogswinter van 1941.

Want schaatsend door de moderne geschiedenis ontdekte ik al snel het belang van de verteltraditie van de Elfstedentocht. De Elfstedencultuur, zoals wij die ervaren, is zelfs begonnen als een verhaal over de tocht van Pim Mulier op 21 december 1890. Zonder dat verhaal hadden wij nu misschien die hele Elfstedentocht niet eens gekend. En in de geschiedenis van de Elfstedentocht wemelt het van de herinneringen van betrokkenen over die ene dag dat er eindelijk weer eens werd geschaatst langs de elf Friese steden. Helaas is die verteltraditie in onze tijd grotendeels vergeten, juist als we niets anders hebben bij gebrek aan zestiende Elfstedentocht. Deze vluchtige cultuuruiting moeten we daarom zo snel mogelijk proberen te vangen en vast te leggen, voordat die voor altijd is vervlogen.

Verteltraditie

Met dit boek wil ik de aandacht vestigen op die verteltraditie, die de meest persoonlijke herinneringen aan de Elfstedentocht van generatie op generatie doorgeeft. Omdat het belangrijk is, maar ook vermakelijk. De Elfstedentocht zorgt tenslotte keer op keer voor enorme opwinding, waar ruzies, discussies en meningsverschillen net zo aanwezig zijn als ijs, stempelposten en Elfstedenkruisjes.

8070 dagen wachten op de Elfstedentocht
8070 dagen wachten op de Elfstedentocht
Elf thematische hoofdstukken dus, en elk daarvan begint met een oorspronkelijk Elfstedenverhaal, verteld door een betrokkene zelf. Over hoe het Pact van Dokkum tot stand kwam, over de eerste winnares van de Elfstedentocht die door niemand werd opgemerkt en over de Elfstedenvoorzitter die uitlegt waarom traditie belangrijk is maar ook zo beklemmend. Deze vluchtige verhalen verdienen het om te worden vereeuwigd. De Elfstedentocht is tenslotte overal en nergens en het enige wat we zeker weten is dat de volgende editie ergens tussen de komende 48 uur en 8070 dagen wordt gehouden.

Zo realiseerde ik me in ieder geval toen ik in de heetste zomer van de eeuw begon met dit boek, net toen Maarten van der Weijden aankwam bij Bartlehiem en de Elfstedenkoorts een nieuw hoogtepunt bereikte. Het was toen twintig graden boven nul.

Boek: 8070 dagen wachten op de Elfstedentocht

Bekijk dit boek bij:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.171 actieve abonnees)


Ruim 50.000 geschiedenisliefhebbers ontvangen wekelijks onze gratis nieuwsbrief.

Meld u ook aan

×