Angela Merkel bij International Maritime Organization. Bron: cc/IMO
Bij Amsterdam University Press verscheen augustus 2017 Angela Merkel. Een politieke biografie. Hierin beschrijft historica, journalist en columnist Michèle de Waard het politieke leven van de ‘ongekroonde leider van Europa’. De Waard, die ook als correspondent in Duitsland werkte, gaat in op Merkels voorbeelden, drijfveren en motieven om meteen na de val van de Muur politiek actief te worden. Merkels verhaal is het verhaal van Duitsland dat na de hereniging zijn tweede kans gebruikt om de waarden van Europa en de Europese samenwerking te verstevigen. Wij stelden de auteur een aantal vragen over Merkels drijfveren en het belang van haar DDR-verleden.
Wat intrigeert u zo aan Angela Merkel?
Angela Merkel naast Lothar de Maizière, 1990. Bron: Bundesarchiv“Merkel is een vrij uitzonderlijke vrouw. Ze is vanuit het ‘politieke niets’ in Oost-Duitsland uitgegroeid tot de eerste vrouwelijke bondskanselier van Duitsland, de machtigste politieke leider in Europa en tot het geweten van het Westen. Dat vind ik fascinerend. Ik was als correspondent in Duitsland voor NRC Handelsblad getroffen door haar moed. In een open brief aan een krant riep ze haar partij op, de christendemocratische CDU, afstand te nemen van Helmut Kohl. Dat was in december 1999. Kohl had na zestien jaar kanselierschap een jaar eerder de verkiezingen verloren en drukte als erevoorzitter nog altijd een zware stempel op de partij.
‘Merkel is vanuit het ‘politieke niets’ in Oost-Duitsland uitgegroeid tot de machtigste politieke leider in Europa.’
In die tijd was de CDU zwaar verdeeld door een grote zwart geldaffaire. Kohl weigerde de namen van de geldgevers bekend te maken en berokkende de CDU veel schade. Merkel stak als partijsecretaris haar nek behoorlijk uit toen ze de machtspositie van Kohl openlijk ter discussie stelde. Kohl was daardoor gedwongen zijn positie van erevoorzitter neer te leggen. Merkel is moedig. Dat is tijdens haar kanselierschap keer op keer gebleken.”
Wat zijn Merkel’s drijfveren geweest om politiek actief te worden?
“De Muur was nog niet gevallen of Merkel wilde zich politiek engageren. In de nieuwe politieke situatie die ontstond, wilde ze meehelpen het land op te bouwen, gestalten noemen de Duitsers dat zo treffend. In een interview zei ze dat voor haar na de val van de Muur drie dingen meteen duidelijk waren: ze wilde de Bondsdag in, ze wilde een snelle Duitse eenwording en ze wilde de markteconomie. Een sociale markteconomie. Daarom sloot ze zich aan bij een jonge partij voor burgerrechten Demokratischer Aufbruch, die al gauw opging in de CDU. Merkel wilde invloed hebben op de nieuwe politieke situatie.”
Angela Merkel woonde in haar jeugd in de DDR, wat heeft dat voor invloed gehad op haar politieke carrière?
Portret Angela Merkel (1995) bij de CDU – cc/ACDP“Het feit dat Merkel is opgegroeid in de DDR, 36 jaar, heeft zeker invloed gehad op haar politieke loopbaan. Helmut Kohl had haar na de ‘Wende’ op 9 november 1989 ontdekt. Merkel was hem meteen opgevallen. Ze had daadkracht, ze was leergierig en direct. Hij noemde haar ‘mein Mädchen’. Toen Demokratischer Aufbruch in 1990 werd opgenomen in de CDU vroeg Kohl Merkel om minister van Vrouwenzaken en Jeugd te worden in zijn kabinet. Later werd ze minister voor Milieu, Natuurbehoud en Atoomveiligheid.
Als bondskanselier haalt Merkel ook regelmatig haar eigen ervaringen aan. Bijvoorbeeld tijdens de eurocrisis. Toen stak ze de Grieken, Italianen, Spanjaarden en Portugezen een hart onder de riem omdat er zo fors moest worden bezuinigd. Ook de Oost-Duitsers hadden het tijdens de opbouw na de hereniging zwaar te verduren. Maar door hun flexibiliteit en aanpassingsvermogen stonden ze er tien jaar later veel beter voor.”
Heeft het met haar DDR-verleden te maken dat Merkel haar privéleven zo afschermt?
Angela Merkel, 2015 – cc“Nee, de DDR heeft er niets mee te maken dat ze weinig kwijt wil over haar privéleven. Ze vindt dat eenvoudig niet belangrijk. Merkel is bescheiden, wars van enige glamour. Heel anders dan haar voorganger Gerhard Schröder. Hij was een heroïsche dandy, die zwelgde in de hoofdrol op het politieke toneel. Privé en werk houdt Merkel graag gescheiden. Haar echtgenoot, een chemicus, heeft een eigen carrière als wetenschapper. Het lijkt me iets dat je van een politicus moet respecteren. Mark Rutte loopt ook niet te koop met zijn privé-leven.
Maar vooral de sensationele pers neemt daarmee geen genoegen. Daarom weet heel Duitsland van Merkel dat ze een vakantiehuisje heeft in de Uckermark waar ze graag pruimentaart bakt voor haar echtgenoot die daar dol op is. En jaarlijks wandelen ze in de zomervakantie in de bergen in Noord-Italië. Dan mogen alle fotografen plaatjes schieten en is het klaar wat Merkel betreft.”
Wat is het opvallendst dat u ontdekte bij het optekenen van de biografie?
“Toen de Muur viel, zat Merkel ’s avonds met een vriendin in de sauna. Frappant vond ik dat. Toch had ze ’s middags wel degelijk op de radio gehoord dat er ‘iets’ bij de grens stond te gebeuren. Daarna had ze haar moeder nog gebeld en gezegd: ‘Binnenkort kunnen we oesters eten bij Kempinski’. Een duur hotel in West-Berlijn. Dat hadden ze elkaar thuis beloofd zodra de Muur er niet meer zou zijn. Desondanks liet Merkel zich niet van de wijs brengen en ging die avond, zoals altijd, gewoon naar de sauna. Ze heeft iets onverstoorbaars.
Toen de vriendinnen na de sauna in een café een biertje wilden drinken en doorkregen wat er in het hart van de stad gaande was, trokken ze natuurlijk meteen naar de Bornholmer Brücke en liepen in de mensenmassa mee naar West-Berlijn.”
Merkel in 2011. cc/European People’s Party
Angela Merkel is hét gezicht van het moderne Duitsland, wat ís dat moderne Duitsland?
“Duitsland heeft onder Merkel een ander gezicht gekregen: menselijk, ruimhartig, tolerant. Natuurlijk is Duitsland dominant in Europa. Het is de sterkste economie van Europa. Het land kent al acht jaar achtereen een stabiele economische groei. Jaar in jaar uit weet het nieuwe banen te scheppen. Het Duitsland van Merkel mag dominant zijn, maar het is niet bedreigend. In 1989, toen de Muur viel, dachten de West-Europese landen daar wel anders over.
Europese landen verdragen Merkels Duitsland. Dat komt door de zachte toon die ze aanslaat. Merkel is beheerst, terughoudend, maar beslist. Ze weet goed wat ze wil. Ze is principieel maar ook heel pragmatisch. In Europees verband wil ze vooral in consensus tot oplossingen komen. Merkel is een leider op kousevoeten.”
Angela Merkel. Een politieke biografieHoe zou u de politieke erfenis van Angela Merkel omschrijven?
“Duitsland is onder Merkel een stabiel anker in Europa geworden. Het liefst wil Merkel Europa tot een stabiel anker van de westerse wereld maken. Zolang ze regeert is er nog geen definitieve erfenis. De kans is groot dat ze op 24 september opnieuw wordt gekozen en nog eens vier jaar regeert. Ze heeft de nodige ijzers in het vuur. Haar inzet is, na de Brexit, de 27 landen van de Europese Unie bij elkaar te houden. Europa moet sterker worden zodat het sociale levensmodel overeind blijft. Daar vecht ze voor.”
Lilian Visser
