Bij iemand in het krijt staan – Betekenis en herkomst

Wie bij iemand in het krijt staat heeft een probleem. De betreffende persoon heeft namelijk schulden uitstaan. Wat is de herkomst van deze bijzondere uitdrukking?

Herkomst van ‘in het krijt staan’

Mensen die bij een ander in het krijt staan, hebben dus schulden. De uitdrukking is al heel oud en kwam in de Nederlandse taal al in de zeventiende eeuw voor, onder meer in kluchten. Zo vermeldt de taalkundige F.A. Stoett in de jaren 1920 het volgende voorbeeld:

“Tot Neeltje Krijnen de coomen in ’t Friesse Bottervaetje, staet ook een moye klitsschuld. van goet, van swavelstock, in ’t krijt.”

In vroeger tijden was het de gewoonte in herbergen, wanneer iemand schulden had openstaan, om deze op een leibord met krijt op te schrijven. Vaak hing dit bord aan de muur in een herberg of andere gelegenheid. Stond je bij iemand in het krijt, dan was je in de aap gelogeerd want jouw schulden werden gewoon bijgehouden. De uitdrukking is ook in de Duitse taal bekend als…

“Bei jemandem in der Kreide stehen.”

Andere varianten

Het gezegde ‘met een schone lei beginnen‘ heeft een soortgelijke herkomst als ‘in het krijt staan bij iemand’. Wie met een schone lei begint, heeft zijn schulden afgelost en kan een nieuwe start maken. Weer een andere uitdrukking die ook met schuldregistratie te maken heeft, is ‘iets op je kerfstok hebben‘. Hierbij krasten schuldeisers en schuldenaars in een stok een streepje om een schuld te registreren. Iemand die hierin zijn eigen gang ging, deed iets ‘op eigen houtje‘.

Een aardige variatie van een gezegde met ook de term krijt erin, is ‘met dubbel krijt geschreven staan’. Deze frase gebruikte men als een kastelein of gelaghouder te veel geld rekende voor zijn consumpties.

Ook interessant: Met een schone lei beginnen
…of: Iets op je kerfstok hebben
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼