Janneke Budding
Op 1 januari 2018 was het tweehonderd jaar geleden dat de wereld kennismaakte met Victor Frankenstein en het gruwelijke wezen dat hij creëerde. Beide figureerden in wat wel de eerste sciencefiction roman genoemd wordt: Frankenstein, or the modern Prometheus. Dr. Frankenstein en zijn Monster zijn inmiddels wereldberoemd. Maar wie kent de naam van de schrijfster; Mary Shelley?
In de rampzalige zomer van 1816 – waarin de wereld te lijden kreeg van de ongekend heftige uitbarsting van de vulkaan Tambora op het Indonesische eiland Soembawa – is Villa Diodati de plek waar een aantal jonge Britten elkaars gezelschap zoeken. De tijdelijke huurder van de villa is de jonge lord George Byron; een even beroemd als berucht dichter die Engeland ontvlucht is om aan zijn schuldeisers te ontkomen. Frequente gasten zijn Percy Shelley en zijn achttienjarige minnares Mary. Shelley is ook een dichter, maar bij lange na nog niet zo beroemd als de door hem bewonderde Byron. Ook Shelley is Engeland ontvlucht, zijn echtgenote en hun kind achterlatend om zijn heil te zoeken op het vasteland van Europa, samen met zijn minnares en hun vier maanden oude zoontje William. Anders dan de adellijke Byron en Shelley komt Mary uit een links milieu. Ze is de dochter van de feministe Mary Wollstonecraft en de radicale filosoof William Godwin.
De verhalenwedstrijd
Wanneer het dagen achtereen regent en onweert, doet Byron zijn in de salon van Villa Diodati verzamelde gasten een voorstel voor een activiteit om de tijd te doden. Om het haardvuur geschaard hebben ze net aangenaam gehuiverd bij het luisteren naar een aantal griezelverhalen die Byron met veel pathos voorlas. Byron stelt spontaan voor dat ze elk zelf een griezelverhaal gaan schrijven, waarbij het beste verhaal wint; een wedstrijd dus. Byron en Shelley zetten iets op papier, maar veel verder komt het niet. Het duurt een tijdje voor Mary een idee voor een bloedstollend verhaal krijgt. Dat gebeurt, naar ze vele jaren later beweert, door een angstdroom. Daarin ziet ze ‘een bleke wetenschapper bekend met duistere kunsten’ die ‘iets gruwelijks wat op een mens lijkt tot leven wekt’.
Invloed van literatuur en natuurwetenschappen
Frankenstein op het toneel
Aanvankelijk lukt het niet om een uitgever te vinden voor Frankenstein, or the Modern Prometheus, maar uiteindelijk is een obscure uitgever in Londen bereid om Mary’s roman te publiceren. Dat gebeurt anoniem, wat niet ongebruikelijk is in die tijd voor werk van een vrouw. Frankenstein wordt al snel populair bij het publiek. Het thema van de roman spreekt zo aan dat er in 1823 een toneelbewerking gemaakt wordt, die tot 1850 regelmatig opgevoerd wordt in Londen. Het stuk is zo’n succes dat er meer toneelbewerkingen volgen, onder andere een klucht. Zelfs in Amerika en Frankrijk zijn de – uiterst vrije – toneelbewerkingen een groot succes.
Een echte bestseller wordt Mary Shelley’s roman pas in 1831, met de derde druk. Daarin wordt de naam van de auteur wél vermeld. Dankzij deze uitgave en de toneelversies worden Dr. Frankenstein en zijn monster ook buiten Groot-Brittannië een begrip.
De invloed van de film
Het is echter de filmindustrie van de twintigste eeuw die ons beeld van de schepper en zijn schepping heeft bepaald. De verschillen tussen de films en de roman zijn talrijk. Vertoont het Creatuur in de roman nog positieve menselijke eigenschappen, in de film zijn die verdwenen en is het monster puur slecht. Behalve het karakter van het monster wijkt ook zijn uiterlijk flink af van dat van het personage in het boek. Beschrijft Mary Shelley de trekken van het monster als ‘op zich mooi’, met parelwitte, regelmatige tanden en omlijst door lang, glanzend zwart haar, in de Frankenstein films met Boris Karloff zien we een verschijning waar niets ‘moois’ aan is te ontdekken. Het afgeplatte hoofd met een duidelijk litteken op het lijkkleurige voorhoofd, de geloken blik en de metalen bouten aan weerszijden van de nek zijn puur een vondst van de hoofd-grimeur van Universal Studios.
Trailer van de Frankenstein-film uit 1931:
De verdwenen boodschap
Minstens zo belangrijk als het volkomen gewijzigde uiterlijk is het feit dat een belangrijke boodschap van de roman verdwenen is in de Frankenstein-films. In het boek is de fout van Victor Frankenstein niet dat hij een monster creëert, maar dat hij geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn schepping. De regisseurs maakten daarentegen het scheppen van het monster tot Victor’s kapitale fout. Net zoals ze van het Creatuur, dat in de roman menselijke aspecten en verlangens heeft, een puur gewelddadig wezen maakten waarmee geen kijker zich identificeert.
Het Monster leeft!
