‘God zij met Ons’ – Ook in het eurotijdperk

Op de Nederlandse versie van de munten van twee euro is de randspreuk “God zij met Ons” te lezen. Ook in het guldentijdperk was deze spreuk op verschillende munten te lezen. Waarom eigenlijk?

Voor de geschiedenis van de bekende randspreuk op onze munten moeten we teruggaan naar het jaar 1816. Toen werd namelijk een nieuwe Muntwet ingevoerd en daarin werd bepaald dat diverse munten voortaan niet meer met een kabelrand, maar met een randschrift werden afgewerkt. Ook in de tijd van Napoleon waren er plannen geweest om met randschriften te gaan werken, maar dat werd nooit concreet. In de Muntwet van 1816 staat letterlijk:

“Gemelde stukken zullen gemunt worden in den ring, met een rand van ingedrukte letters, bevattende de woorden ‘God zij met Ons'”

Tussen de woorden werden sterretjes geplaatst. De keus voor een randschrift heeft ook een praktische aanleiding. Tegenover koning Willem I verklaarde Cornelis Charles Six van Oterleek, de eerste minister van Financiën van ons koninkrijk, dat voor het randschrift was gekozen om…

“…het sieraad der stukken te bevorderen en het het besnoeyen moeylijker te maken.”

In de achttiende eeuw probeerden de Staten-Generaal al een oplossing te vinden voor het probleem van het “snoeien van geld”. Hierbij verminderde men de waarde van gouden en zilveren munten door er een klein stukje van af te knippen of snijden. Het schraapsel werd vervolgens omgesmolten en doorverkocht. Om het snoeien van de munten tegen te gaan werd aanvankelijk een kartelrand ingevoerd. Hiermee was sneller te zien of een munt was “gesnoeid”. Het randschrift had een zelfde functie. Vandaag de dag is het overigens niet meer interessant om munten te snoeien. Deze hebben namelijk geen aantrekkelijke intrinsieke waarde meer. Ze zijn gemaakt van een koper/zink/tin-legering.

Afkorting

Met de spreuk op de gulden wilde het kersverse koninkrijk der Nederlanden ook verwijzen naar het verleden. Ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was namelijk een soortgelijke spreuk op de munten te vinden, maar dan in het Latijn:

“Si Deus nobiscum quis contra nos” (“Zo God met ons is, wie zal tegen ons zijn” – Romeinen 8 vers 31)

Vanwege de kleine afmetingen van het toenmalige tientje en de halve gulden werd in 1816 gekozen voor de kortere variant “God zij met Ons”, die als eerste geopperd werd door de prominente wis- en natuurkundige Jan Hendrik van Swinden. Minister Six vond de spreuk prachtig en sprak tegenover de koning van…

“…eene heilbede die elk rechtgeaard ingezetene des Ryks, en voor het Land, en voor den persoon van Uwe Majesteit hartgrondig uitboezemt.”

1953

In 1953 ontstond enige ophef nadat er berichten in krant waren verscheen dat de spreuk God zij met ons voortaan niet meer op nieuwe guldens en rijksdaalders zou verschijnen. Dit omdat men de munten iets dunner wilde maken, waardoor het technisch lastig werd om de spreuk te handhaven. Met name vanuit katholiek Nederland kwamen er felle protesten en werd gepleit voor behoud van de randspreuk. Uiteindelijk bleef de randspreuk gehandhaafd.

“God zij met Ons” in het Eurotijdperk

Bij de invoering van de euro in 2001 koos toenmalig minister Gerrit Zalm ervoor de spreuk te handhaven. Hij is alleen op het twee-euromuntstuk te zien. De randen van de andere munten bleken technisch niet geschikt voor een randspreuk. Het besluit van minister Zalm zorgde overigens nog voor enige discussie. Verschillende linkse partijen waren er principieel tegen om de religieuze leus te handhaven. En het Humanistisch Verbond verklaarde destijds tegen dagblad Trouw:

“Door het bestaan van God uit te dragen, handelt de regering in strijd met de in de Grondwet verankerde scheiding tussen kerk en staat. Een God waar veel Nederlanders niet in geloven, hoort in humanistische ogen niet thuis op de nationale munt.”

Andere randschriften

Nederland is niet het enige land dat een randschrift op de twee euro muntstukken plaatst. Een onvolledig overzicht:

Land	Randspreuk
Duitsland	EINIGKEIT UND RECHT UND FREIHEIT (eenheid, recht en vrijheid)
Finland	SUOMI FINLAND ***
Griekenland	ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ * (Griekse democratie)
Letland	DIEVS * SVĒTĪ * LATVIJU (God zegene Letland)
Litouwen	LAISVĖ * VIENYBĖ * GEROVĖ * (vrijheid * eenheid * welzijn*)
Slovenië	SLOVENIJA

Ook interessant: ‘De Mammon dienen’ – Herkomst van de uitdrukking
…of: ‘God redde Nederland’
Boek: Van Solidus tot Euro

Bronnen ▼