Kevin Prenger
Honderdtien jaar geleden vond er een scheepsramp plaats die wereldwijd nog lang niet vergeten is. Sinds RMS Titanic in de nacht van 14 op 15 april 1912 na een botsing met een ijsberg ten onder ging op de noordelijke Atlantische Oceaan, roept de naam van het passagiersstoomschip vrijwel overal direct herkenning op. Er werden talrijke krantenberichten, documentaires, speelfilms, televisieseries en boeken aan de ramp gewijd. De omvang van het schip en de luxe aan boord in combinatie met het feit dat het onzinkbaar geachte vaartuig al zonk tijdens zijn eerste reis, spreken nog steeds tot de verbeelding.
Een interessante bron om de popularisering van de geschiedenis van de Titanic nader te belichten is het online krantenarchief van Delpher, een project van de Koninklijke Bibliotheek. Zoek je in de databank naar ‘Titanic’ dan zijn er 18.068 treffers. In de grafiek hieronder is de verspreiding over tijd van deze artikelen zichtbaar gemaakt. Het zal niemand verbazen dat de meeste berichten in 1912 gepubliceerd werden. Toen vond immers de ramp plaats. Al op dezelfde dag, op 15 april, berichtten Nederlandse kranten over het drama waarbij 1.522 opvarenden om het leven kwamen. Dit slachtofferaantal en ook veel andere feiten werden pas later bekend. Hierover werd de daaropvolgende maanden nog veelvuldig bericht, totdat de Eerste Wereldoorlog in 1914 aanbrak en ander rampzalig nieuws de krantenkolommen vulde.
Elke opleving in de berichtgeving over de ramp met de Titanic hangt samen met nieuwe wetenswaardigheden omtrent het onderwerp. Er werd bijvoorbeeld verslag gedaan van herdenkingen, duikexpedities en filmpremières. Zie bijvoorbeeld het jaar 1997, toen de met elf Oscars bekroonde speelfilm van James Cameron uitkwam. Eerder, in 1987, werd er geschreven over de berging van het scheepskompas en een fortuin aan juwelen uit het scheepwrak. Vaak werd de naam van het schip ook genoemd als symbool of voorbeeld van een grote catastrofe. Soms verwijst de naam naar een gelijknamige Friese basketbalploeg. Je kunt urenlang ‘rondstruinen’ in het online archief, op zoek naar ‘scoops’ uit vervlogen tijden.
Een van de vele berichten die je dan kunt tegenkomen gaat over de Amerikaan James Kruck. Hieronder een van deze artikelen, uit De Telegraaf van 5 april 1934:
GERENOMMEERDE GELUKSVOGEL OMGEKOMEN
Hij overleefde de rampen van de „Titanic” en de „Lusitania”.
En vond den dood in een beekje.
James Kruck, een handelaar uit St. Charles in Illinois, die gelukkig ontkomen is aan een paar van de ernstigste ongelukken, die zich deze eeuw hebben voorgedaan, heeft ten slotte in een beek van enkele decimeters diepte den dood gevonden.
Kruck bevond zich onder de weinige overlevenden van de ramp, welke een paar jaar voor den oorlog de „Titanic” trof. Ook bleef hij ongedeerd bij een treinbotsing in de Vereenigde Staten, welke verscheiden menschen het leven kostte. Na de torpedeering van de „Lusitania” werd hij halfverdronken opgevischt en tot het leven teruggebracht. En of dit nog niet voldoende was tuimelde hij, in Amerika teruggekeerd, uit het raam van een derde verdieping. Een baal katoen brak zijn val en hij bleef nagenoeg ongedeerd.
Reeds had Kruck’s geluk een legendarischen klank gekregen, toen hem ten slotte toch het noodlot achterhaalde. Op 69-jarigen leeftijd maakte hij een uitstapje in de omgeving van St. Charles. Hier stond hij plotseling voor een beekje van dertig c.m. diepte, dat hij, omdat er zich geen brug in de buurt bevond, wilde doorwaden. Hij trok zijn kousen en schoenen uit en stapte in het water. Halverwege echter werd hij onwel, hij viel en stortte voorover. Vóór iemand hem hulp had kunnen bieden, waren de levensgeesten reeds geweken.
Tegenwoordig zou een smeuïg bericht als dit massaal gedeeld worden op Facebook. Indertijd zal het ongetwijfeld door velen aan de keukentafel, in de kroeg of in de rij bij de bakker besproken zijn. Voor de mensen van toen vormde de papieren krant hun belangrijkste nieuwsbron. Ze hadden niet of nauwelijks de middelen om het werk van journalisten te controleren. De internettende lezer van tegenwoordig heeft echter wel de mogelijkheid om bizarre nieuwsberichten als deze eerst te controleren vóór deze te delen. Zoek je via Delpher verder naar berichten over deze Amerikaan met vele levens, dan ontdek je dat er iets niet in de haak is. Al in 1931 werd er gepubliceerd over zijn overlijden. Bijvoorbeeld in dit artikel uit het Soerabaijasch Handelsblad van 8 september 1931:
De man die altijd bofte
In St. Charles (Illinois) is, 69 Jaar oud, de koopman James Kruck gestorven. Hij was voor de verhoudingen in St. Charles wel een groot en succesrijk koopman, maar zóó groot en zóó succesrijk was hij toch niet, dat hij in heel de wereldpers herdacht moest worden. Daar is een anders reden voor.
Kruck was namelijk een der zeldzame menschen, wien een eigen beschermengel van zijn geboorte al ter zijde staat. In St. Charles had zich een heele sagenkring om hem gevormd. Kruck mocht doen en laten wat hij wilde, hem gebeurde niets. Kruck klauterde uit een rookenden puinhoop, welke eens een sneltrein was, zonder één schrammetje. Kruck werd door auto’s overreden en… de auto’s raakten defect. Kruck viel uit de derde verdieping van zijn woning en viel — op een baal katoen. Kruck rookte als een schoorsteen, dronk als een ketellapper, at onrijp ooft en dronk er water bij en werd er kogelrond bij. Maar Kruck werd beroemd, toen hij na de catastrofe der „Titanic” gezonder dan ooit veilig den wal bereikte. En het geloof aan zijn beschermengel werd in heel Amerika tot dogma, toen de „Lusitania” zonk en Kruck een der weinigen was, die gered werden. Nu is hij gestorven. En waaraan? Dat is een verhaal op zichzelf. Kruck maakte een uitstapje. Hij kwam aan een riviertje, de Fox River, die op en al twee voet diep is. Kruck trok schoenen en kousen uit en waadde door het riviertje. Kreeg plotseling een onmacht, viel om en… verdronk.
Alsof het al niet merkwaardig genoeg is, verschenen ook in 1942 soortgelijke artikelen over de geluksvogel die overleed door domme pech. Behalve dat hij vele levens had, stierf hij dus ook minstens drie keer: in 1931, 1934 en 1941. Zetten we de zoektocht voort via Google dan ontdekken we dat er ook in andere talen gepubliceerd is over deze James Kruck. Het onderstaande artikeltje is uit de lokale Oostenrijkse vrijdagskrant Bote von der Ybbs van 13 april 1934:
Behalve in krantenberichten over zijn overlijden, is er via internet niets te vinden over deze James Kruck. Zijn naam komt ook helemaal niet voor op de passagierslijst van de Titanic, noch op die van de Lusitania. Laatstgenoemde passagiersschip voer overigens net als de Titanic onder Britse vlag. Het werd op 7 mei 1915, tijdens de Eerste Wereldoorlog, voor de Ierse kust getorpedeerd door de Duitse onderzeeboot U-20. Er kwamen 1.198 opvarenden om het leven, onder wie 128 Amerikanen. De Verenigde Staten waren op dat moment nog neutraal in de oorlog, maar de torpedering van het passagiersschip zette de verhoudingen met Duitsland wel op scherp. Op 6 april 1917 sloten de Amerikanen zich aan bij de Entente, bestaande uit onder andere Groot-Brittannië en Frankrijk. De verschijning van Amerikaanse troepen aan het Westfront speelde een beslissende rol in de oorlog. Tegen het sterke westerse bondgenootschap waren de Duitsers en hun medestanders niet opgewassen.
Urban legend
Terug naar James Kruck. De enige mogelijke conclusie over de nieuwsberichten over hem is dat ze compleet uit de duim gezogen zijn. Ook de voorzitter van de Duitse Titanic-vereniging Malte Fiebing-Petersen verzekerde ons via e-mail dat we te maken hebben met een ‘broodje aap’ of ‘fake news’. Valse berichtgeving is van alle tijden. Een soortgelijk sterk verhaal doet de ronde over ene Frank ‘Lucky’ Tower, die als stoker (of brandweerman) de rampen met de Titanic, Empress of Ireland (die ten onder ging op 29 mei 1914) en Lusitania overleefd zou hebben. Volgens de Engelstalige Wikipedia is zijn verhaal echter evenmin bewezen en moeten we het zien als een ‘urban legend’.
