Prinses Marie-José van België (1906-2001) – De Meikoningin van Italië

Prinses Marie-José Charlotte Sophie Amélie Henriette Gabrielle, zoals haar naam voluit luidde, werd op 4 augustus 1906 geboren te Oostende, als enige dochter en derde kind van de latere koning Albert I en koningin Elisabeth. Op vierentwintigjarige leeftijd verkreeg ze eveneens de titel prinses van Savoye en Piëmont. In 1946 werd ze zelf kortstondig koningin van Italië. Een relaas van een bewogen leven:

De jeugdjaren

Net zoals haar beide broers, de latere koning Leopold III en Karel, die gedurende enkele jaren prins regent zou worden, werd haar opvoeding grotendeels waargenomen door gouvernantes en privéleraren. Onder invloed van haar moeder die zelf muzikaal begaafd was, leerde ze al op jonge leeftijd piano en viool spelen.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd Marie-José naar Engeland gestuurd. Daar volgde ze tot begin 1917 les bij de Zusters Ursulinen in Brentwood, een stadje in het graafschap Essex. Tegen het einde van de oorlog studeerde ze verder in Firenze aan het prestigieuze internaat, het ‘Collegio della Santissima Annunziata’. Eenmaal terug in België vervolmaakte ze haar studies aan de kostschool van de Zusters van het Heilig Hart van Lindthout in de Brusselse gemeente Sint-Lambrechts-Woluwe.

Een naargeestige periode

Reeds lang voordien was Marie-José door haar ouders en het Huis Savoye voorbestemd om te trouwen met de Italiaanse kroonprins Umberto (1904-1983), de enige zoon van koning Victor Emanuel III. Het was op 8 januari 1930 dat dit gearrangeerd huwelijk met de nodige luister voltrokken werd in de kapel van het ‘Palazzo dei Quirinale’ te Rome.

Verwijderd van haar familie in België had Marie-José het aanvankelijk niet gemakkelijk om zich aan het Italiaanse Hof aan te passen, temeer doordat haar schoonvader Victor Emanuel samen met de fascistische dictator Benito Mussolini (1883-1945) droomde van een Italiaans rijk dat zich van de Middellandse Zee tot diep in Afrika zou uitstrekken. Toen in oktober 1935 Italiaanse troepen Abessinië binnenvielen, aarzelde Marie-José niet om onder de banier van het Rode Kruis de gewonde soldaten te verzorgen.

Toen Albanië in april 1939 door Italië onder de voet werd gelopen was het duidelijk dat donkere oorlogswolken zich aan het samenpakken waren. Een goed jaar later, in juni 1940, verklaarde Mussolini de oorlog aan Frankrijk en Groot-Brittannië en werd Europa opnieuw het strijdtoneel van een bloedig conflict.

Tussen al het oorlogsgeweld door vertoonde intussen haar huwelijk met Umberto de eerste barsten. Hoewel ze samen vier kinderen hadden, was hun relatie weinig gelukkig te noemen en schuwden beiden niet om geregeld elk hun eigen weg te gaan. Zo was Marie-José enige tijd bevriend met de Italiaanse autocoureur Baconin Borzacchini en zou ze volgens sommige bronnen zelf een romance hebben gehad met Mussolini.

Dubieuze ingesteldheid of politieke diplomatie?

In oktober 1940 reisde Marie-José op eigen initiatief af naar Duitsland. Daar bezocht ze in het Berghof op de Oberzalsberg Adolf Hitler. Ze besprak er de bezetting van België door het Duitse leger en kreeg naar verluidt van Hitler de belofte dat hij een onderhoud zou verlenen aan haar broer koning Leopold, die onder huisarrest was geplaatst in zijn kasteel te Laken. Marie-José’s eigengereide demarche zou evenwel later tijdens de Belgische Koningskwestie binnen bepaalde politieke kringen veel vragen doen oproepen.

Nadat in juli 1943 geallieerde troepen op de kusten van Sicilië waren geland, nam Marie-José alweer het voortouw. In een poging een vredesverdrag af te sluiten tussen Italië en de Verenigde Staten vroeg ze aan de Vaticaanse diplomaat Giovanni Batista Montini (1897-1978), de latere paus Paulus VI, om de onderhandelingen op te starten. De besprekingen draaiden echter op niets uit en Victor Emanuel, die de politieke kapsones van zijn schoondochter meer dan beu was, stuurde haar weg uit Rome naar zijn zomerpaleis in de Aosta Vallei. Door het aanhoudend krijgsgeweld besloot Marie-José echter nog datzelfde jaar Italië te verlaten en samen met haar kinderen in het Zwitserse Montreux veiliger oorden op te zoeken. Ze zou Italië pas twee jaar later terugzien…

De verdere geschiedenis

Koning Victor Emanuel die zijn sympathie voor Mussolini nu niet bepaald onder stoelen of banken had gestoken, diende na het beëindigen van de oorlog troonsafstand te doen. De negende mei 1946 volgde Umberto, in een ultieme poging de monarchie te redden, zijn vader als koning van Italië op en werd Marie-José tegelijkertijd koningin. Niet voor lang, want amper vierentwintig dagen later, op 2 juni, werd na een volksraadpleging de republiek uitgeroepen. Marie-José’s kortstondig aantreden als koningin leverde haar ietwat spottend de bijnaam op van ‘Regina di maggio’ of ‘de Meikoningin’.

Op 12 juni werd de Italiaanse monarchie door een nieuwe grondwet officieel afgeschaft en verlieten Umberto en Marie-José Italië. Kort daarop besloot het echtpaar uit elkaar te gaan, maar om religieuze en politieke redenen wilde ze niet scheiden. Umberto vestigde zich in Cascais, een stadje niet ver van Lissabon, terwijl Marie-José haar intrek nam in het kasteel Merlinge vlakbij Genève.

Op 27 januari 2001 stierf Marie-José op de leeftijd van vierennegentig jaar aan de gevolgen van longkanker in de Zwitserse gemeente Thônex. Ze werd enkele dagen nadien begraven naast haar echtgenoot, in de voormalige cisterciënzerabdij van Hautecombe in Frankrijk.

Een blijvende nagedachtenis

Naast tal van pleinen en straten die in verschillende steden van het land naar haar vernoemd zijn, is het vooral de gerenommeerde muziekprijs, de ‘Prix de Composition Musicale Reine Marie-José’, die de herinnering aan Marie-José levend houdt. De tweejaarlijkse prijs is bedoeld om jonge en talentvolle componisten te stimuleren.

Overzicht van boeken over het Belgische koningshuis