Dark
Light

Marinus van der Lubbe (1909-1934) en de Rijksdagbrand

Auteur:
3 minuten leestijd
Marinus van der Lubbe (1909-1934) en de RijksdagbrandMarinus van der Lubbe (1909-1934) en de Rijksdagbrand
Marinus van der Lubbe (1909-1934) en de Rijksdagbrand

De Nederlander Marinus van der Lubbe werd in 1934 ter dood veroordeeld omdat hij brand zou hebben gesticht in het Duitse parlementsgebouw in Berlijn: het Rijksdaggebouw. Of hij de brand ook echt stichtte wordt betwijfeld. De Duitse militaire leider Hermann Göring zou bijvoorbeeld eens hebben gezegd dat hij zelf de brand had gesticht. Sommigen geloven inderdaad dat de nazi’s de Rijksdag zelf in brand staken om zo een aanleiding te hebben hard op te treden tegen tegenstanders van de NSDAP.

Marinus van der Lubbe
Marinus van der Lubbe
Marinus van der Lubbe groeide op in Oegstgeest en was lid van de Communistische Jeugd Bond (CJB). Ongeveer een maand nadat Adolf Hitler was benoemd tot rijkskanselier van Duitsland, was Van der Lubbe in het Rijksdaggebouw. Er brak brand uit en de Nederlander werd ervan verdacht de brandstichter te zijn. Hij zou half ontkleed en in verwarde toestand in het gebouw zijn aangetroffen en hebben verklaard dat hij in zijn eentje had gehandeld. De nazi’s stelden echter dat de halfblinde Nederlandse bijstandsontvanger hulp moest hebben gekregen. En uit welke hoek die hulp dan kwam wist men ook wel. Propaganda-minister Joseph Goebbels schreef na de brand in zijn dagboek:

“Het staat als een paal boven water dat de communisten een laatste poging hebben gedaan om door brand en terreur verwarring te stichten om dan in de algemene paniek de macht te grijpen.”

Van der Lubbe na zijn aanhouding
Van der Lubbe na zijn aanhouding
De 24-jarige Marinus van der Lubbe stond uiteindelijk samen met vier andere communisten terecht, waaronder de Duitser Ernst Torgler. De mede-verdachten werden echter vrijgesproken. Alleen Van der Lubbe werd veroordeeld. Op 10 januari 1934 werd hij na een vier maanden durend proces in Leipzig met de guillotine onthoofd. In deze plaats staat sinds 1999 een gedenkteken.

Wie?

Wie de brand in de Rijksdag precies aangestoken heeft blijft onduidelijk. Of Marinus van der Lubbe de eerste Nederlandse verzetsheld was die in opstand kwam tegen de nazi’s of dat hij werd misbruikt door de nazi’s is daarmee ook onduidelijk. Een antwoord op die vraag komt er waarschijnlijk ook nooit.

Maar of de nazi’s de brand nu zelf aanstaken of niet: feit is dat ze er een slaatje uit sloegen. De brand kwam Hitler allesbehalve slecht uit. Een dag na de brandstichting verleende Rijkspresident Von Hindenburg hem onbeperkte macht met een “noodverordening ter bescherming van volk en staat”. Deze bijzondere verordening bleef tot het eind van de oorlog van kracht. Mede dankzij de brand was Hitler alleenheerser geworden…

De Rijksdag brandt. - cc
De Rijksdag brandt. – cc

Jacht op communisten

De Führer greep de brand ook aan om openlijk de jacht te openen op de communisten. Nog op de dag van de brand werden een groot aantal leden en aanhangers van de linkse oppositie opgepakt. Dit verliep zo snel en gestructureerd dat men er over het algemeen van uit gaat deze arrestaties al lang voorbereid waren. Door de Rijksdagbrand kon men in één klap met veel tegenstanders afrekenen.

Steun VARA

De VARA zond op de radio in 1934 drie minuten stilte uit. Dit om te protesteren tegen de doodstraf die Marinus van der Lubbe was opgelegd. De regering was hier niet blij mee en strafte de VARA zelfs door hen een dag zendtijd af te pakken.

Na zijn dood

Marinus van der Lubbe - Duitse politiefoto uit 1933
Marinus van der Lubbe – Duitse politiefoto uit 1933
De zaak Marinus van der Lubbe bleef de gemoederen ook na de oorlog bezighouden. De Nederlander had er zelf niets meer aan, maar rechters bogen zich ook nog geregeld over de kwestie in een poging om uit te vinden of hij inderdaad schuldig was. In 1967 werd de terdoodveroordeling omgezet in acht jaar tuchthuis. En op 6 december 2007 werd het doodvonnis zelfs opgeheven waardoor Marinus van der Lubbe volledig werd gerehabiliteerd.

Al in 1934 schreef Willem Elsschot een gedicht over de ongelukkige communist. De laatste strofen van dat gedicht gaan als volgt:

“Jongen, met je wankel hoofd
aan den beul vooruit beloofd,
toen je daar je lot verbeidde
stond ik wenend aan je zijde.

[…]

Moog je geest in Leipzig spoken
tot die gruwel wordt gewroken,
tot je beulen, groot en klein,
door den Rus vernietigd zijn”

In 1999 maakte cineast Joost Seelen een documentaire over Marinus van der Lubbe: Water en Vuur. Hierin werd hij niet zoals gebruikelijk neergezet als een wat schlemielig figuur, maar als een bevlogen idealist die in opstand kwam tegen het fascisme.

Boek: De Rijksdag staat in brand – Het laatste geheim van het Derde Rijk

Marinus van der Lubbe en de Rijksdagbrand

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.171 actieve abonnees)


Ruim 50.000 geschiedenisliefhebbers ontvangen wekelijks onze gratis nieuwsbrief.

Meld u ook aan

×