Redactie
Presentator Rob Trip heeft zich een jaar lang beziggehouden met geschiedenis. Hij presenteert De Oorlog, een negendelige tv-serie over de Tweede Wereldoorlog die vanaf eind deze maand op televisie is te zien.
Als kind had Rob Trip al een passie voor de Tweede Wereldoorlog. Hij hield er als jongetje een spreekbeurt over en toonde zijn klasgenootjes de voedselbonnen die zijn moeder had bewaard. Hoewel zijn carrière in het teken kwam te staan van nieuws en actualiteiten, bleef zijn fascinatie voor de oorlog bestaan. Na jaren de ochtenduitzendingen van Radio 1 te hebben gepresenteerd verruilde hij vorig jaar zomer de studio in Hilversum voor een reis door de geschiedenis. “Het was extreem wennen”, vertelt Trip. “Het was het omgekeerde van wat ik daarvoor deed. In mijn eerdere werk wist ik van heel veel dingen een beetje, nu was dat heel anders. Nu moest ik van één ding, de oorlog, alles willen weten.”
De oorlog was dus als kind al een passie van Rob Trip en nu kreeg hij de gelegenheid als presentator van NPS-serie De Oorlog om een jaar lang de geschiedenis in te duiken. Trip: “Ik heb het afgelopen jaar natuurlijk goed nagedacht over waar mijn passie voor de oorlog vandaan komt. Ik denk dat de essentie is dat het zo’n onbegrijpelijke periode uit onze geschiedenis is. Het was zo’n afwijkende periode, dat is niet te bevatten. Met name de Jodenvervolging heeft mij altijd geïntrigeerd, dat is zo onvoorstelbaar.”
Trip zei al eens in een interview dat hij vaak ergens inrolt en zich soms ziet als een soort zondagskind. “De eerlijkheid gebied te zeggen dat ik hier toch eigenlijk ook weer ben ingerold”, lacht Trip. “Ik werd gevraagd door Ad van Liempt en dat was precies de goede persoon”. Van Liempt, onder meer oprichter van geschiedenisprogramma Andere Tijden, is geen onbekende voor Trip die actualiteitenprogramma Nova presenteerde toen Van Liempt daar hoofdredacteur was. Samen maakten ze al enkele geschiedenisspecials, zoals eerder dit jaar naar aanleiding van de tachtigste geboortedag van Anne Frank. Het klikt kennelijk goed tussen Van Liempt en Trip. “Als een ander me had gevraagd had ik waarschijnlijk nee gezegd”, zegt Trip. “Ik wist ook dat het programma door de ploeg van Andere Tijden werd gemaakt en dan weet je ook dat het iets moois wordt. Ik voelde me vereerd toen ik gevraagd werd.”
Voordat Trip vorig jaar zomer als presentator toetrad tot het productieteam van De Oorlog was er al een jaar research verricht. Samen met een cameraman reisde Trip vanaf de zomer van 2008 stad en land af voor reportages. “Nu was ik soms een hele dag op pad voor drie minuten opname, dat was wel nieuw voor me”, aldus de presentator van wie onlangs bekend werd dat hij vanaf 1 januari 2009 het Achtuurjournaal presenteert.
De programmamakers proberen kijkers via televisieserie De Oorlog te laten zien hoe Nederlanders hier en verder weg destijds de oorlog beleefden. Er is aandacht voor het alledaagse leven tijdens de oorlog, maar ook voor bijvoorbeeld ontwikkelingen op economisch en politiek vlak, voor operatie Market Garden, de geleidelijke bevrijding van het land en de grimmigere sfeer die hierdoor in de bezette gebieden ontstond. De verschillende verhalen worden op de locaties waar de geschiedenis zich voordeed verteld. Van Westerbork tot Bandung en van Arnhem tot Auschwitz.
In Nederland weten we direct over welke oorlog we het hebben, als we spreken over ‘de oorlog’. In landen als bijvoorbeeld Duitsland, België en Frankrijk is dat wel anders. Volgens Trip is er heel bewust gekozen voor een uitgesproken Nederlandse titel van de serie. In De Oorlog niet alleen aandacht voor de oorlogsjaren in Nederland, maar ook voor de aanloop naar de oorlog. “We hebben er bewust voor gekozen ook de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog te belichten”, vertelt Trip. “De eerste aflevering begint met de inval in Nederland, maar daarna gaan we terug in de tijd en laten we de historische lijnen zien. Kijken we bijvoorbeeld naar Spanje en Italië en de verschillende systemen die met elkaar in botsing kwamen, het communisme, het fascisme. Het was een hele roerige periode en dat laten we in de eerste aflevering zien.”
De Andere Tijden-methode
Geschiedenis is hot. De Nederlandse televisiekijker wordt al enkele jaren gebombardeerd met programma’s en series die een bepaald aspect van onze geschiedenis belichten. Het langstlopende programma is Andere Tijden. Dat programma, onder eindredactie van onder meer Ad van Liempt, was maart 2000 voor het eerst op de Nederlandse televisie te zien. Kenmerkend voor Andere Tijden is het concept waarbij een klein verhaal het grotere verhaal vertelt. Ook in De Oorlog is gebruik gemaakt van die methode, vertelt Trip. “Aan de hand van goed gekozen details vertellen we iets over het grote geheel. In Friesland spraken we bijvoorbeeld met een man die tijdens de oorlog misschien anderhalve soldaat zag en die vond hij wel aardig. Dat verhaal staat symbool voor heel veel mensen die tijdens de oorlog weinig zagen van de echte oorlog. Zo spraken we ook met een bewoner van één van de Waddeneilanden die tijdens de oorlog een bunker van binnen moest witten voor de Duitsers. Dat verhaal staat weer symbool voor het feit dat eigenlijk het hele eiland wel diensten verrichtte voor de Duitsers”.
Volgens de presentator ging het leven van de meeste Nederlanders tijdens de oorlog betrekkelijk normaal door. Velen zagen amper militairen en ook werd er maar door weinigen echt gekozen voor een leven in het verzet of voor collaboratie. Als er al keuzes gemaakt werden dan speelde het toeval daar geregeld een grote rol in. Zo spreekt Trip in aflevering drie van de serie bijvoorbeeld met Jan en Joke Fomer. Terwijl Jan Fomer zich op jonge leeftijd aanmeldde bij de Waffen-SS, raakte zijn zus Joke betrokken bij het verzet. Beiden geven in de uitzending aan dat bij de keuzes die ze maakten toeval een zekere rol speelde.
Het aantal Nederlandse Joden dat omkwam tijdens de oorlog ligt relatief hoog. In Nederland overleefde 75 procent van de Joden de oorlog niet. Veel meer dan bijvoorbeeld in Frankrijk en België. “In Nederland was alles al vrij goed geregistreerd en dat leidde tot meer Jodenvervolging dan in landen die rommeliger werden bestuurd”, vertelt Trip. De Nederlandse hoogleraar Holocaust- en genocidestudies Johannes Houwink ten Cate kwam eerder dit jaar met een zelfde conclusie. Volgens deze hoogleraar was in Nederland voor de oorlog geen sprake van hevig antisemitisme, maar hielp het lokale bestuur tijdens de oorlog wel actief mee met de bezetter. Alleen in Nederland werden er bijvoorbeeld nauwkeurig lijsten bijgehouden van wie op transport werden gezet. Deze lijsten worden tegenwoordig overigens nog altijd gebruikt, bijvoorbeeld in het proces tegen de van oorlogsmisdaden verdachte John Demjanjuk dat eind november begint.
Trip: “Veel Duitsers zeiden na de oorlog ‘wir haben es nicht gewüsst’ en daar werd vaak wat schamper op gereageerd. In Nederland wisten heel veel mensen het echter ook niet. Dan denk je soms wel: had je niet kunnen het weten dat het fout zou gaan, al die Joden die werden weggevoerd.”
De programmamakers concludeerden tijdens het produceren dat de Nederlandse regelzucht en bureaucratie niet louter slechte gevolgen had. “Waar we tijdens het maken van de serie achter kwamen is dat die distributie van voedselbonnen in Nederland heel goed werkte”, vertelt Trip. “Het waren natuurlijk gehate bonnen, maar ze hebben ook levens gered. Arme mensen bleven in leven doordat ze ten minste voedselbonnen hadden. Die distributie was echt door Nederland op poten gezet en zorgde voor een goede verdeling. Voor de oorlog was het gebruik van deze bonnen al getest.”
In de televisieserie wordt het verhaal verteld van een oorlog die langer duurde dan vijf jaar. “Bij ons eindigt de oorlog met de onafhankelijkheid van Indonesië”, vertelt Trip. Die onafhankelijkheid kwam in 1949 na een bloedige onafhankelijkheidsstrijd . “Een onderbelichte periode uit onze geschiedenis”, vindt de presentator. De twee afleveringen waarin aandacht wordt besteed aan deze geschiedenis wijken enigszins af van de andere afleveringen. “Deze afleveringen zijn als het ware een soort geschiedenisles”, vertelt Trip. “Waar we bij andere onderwerpen uit kunnen gaan van een zekere voorkennis is dat in dit geval niet zo. Voor deze periode is lang weinig oog geweest.”
De negendelige tv-serie is vanaf zondag 25 oktober te zien op Nederland 2. Aanvang 20:25 uur.
