Jona Lendering
Ik liet u achter met de dood van Commodus die, door gif verzwakt, door een atleet werd gedood. Er waren nu vier mensen op de hoogte van wat was gebeurd in de keizerlijke privévertrekken: om te beginnen zijn maîtresse Marcia; dan de praetoriaanse prefect Laetus; de kamerheer Eclectus; en de atleet, Narcissus. Lang zouden ze het niet stil kunnen houden, want op nieuwjaarsdag zou de keizer de nieuwe consuls moeten verwelkomen.
Het was nu zaak heel snel – een kwestie van uren – een aanvaardbare keizer te zoeken die op 1 januari door iedereen kon worden erkend. “Iedereen”: dat wilde op de zeer korte termijn zeggen dat de nieuwe heerser de steun moest krijgen van de keizerlijke garde in de stad, van de andere veiligheidstroepen en van de Senaat. Het moest dus iemand zijn die én in Rome was én geloofwaardig kon beloven dat de garde haar geld en de senatoren het hun verschuldigde respect zouden krijgen. Op de middellange termijn moest het gaan om iemand die zou kunnen rekenen op de sympathie van de legers. Dit betekende dat het een competente generaal moest zijn, wat voor de lange termijn vanzelfsprekend ook wel praktisch was: graag een keizer die daadwerkelijk iets kón.
De keuze viel op de hierboven al tweemaal genoemde Publius Helvius Pertinax. Als burgemeester van Rome en oud-gouverneur van de provincie Africa had hij ervaring met het openbaar bestuur, en hij had als militair een fenomenale staat van dienst: hij had gediend bij de cavalerie in Syrië, had zich onderscheiden in een oorlog tegen de Parthen, was overgeplaatst naar het Zesde Legioen Victrix in York en daarvandaan naar een eenheid ruiters uit Tongeren die de Muur van Hadrianus bewaakte en was vervolgens naar een ruitersquadron aan de Donau overgeplaatst. Kortom: een officier die overal inzetbaar was. Daarna had Pertinax enkele civiele posities bekleed: het bestuur van een fonds dat uitkeringen deed aan weduwen en wezen op de Povlakte en vervolgens een functie bij de voedselvoorziening in Rome.
Terug naar het leger: het bevel over de Rijnvloot in Keulen, twee onduidelijke posities op de Balkan en dan – in het jaar 169 – een crisiscommando over alle troepen in de Alpen. In deze tijd deden verschillende Germaanse stammen invallen in het Romeinse Rijk en Pertinax verdedigde de grenzen van Italië. Hij trok nu de aandacht van keizer Marcus Aurelius, die hem toeliet tot de Senaat, hoewel hij geen senatoriële ambten had bekleed. Hij was nu echter gerechtigd een legioen te commanderen en deed dat toen Rome in de Germaanse oorlog de tegenaanval ontketende: hij gaf leiding aan het Eerste Legioen Adiutrix, dat een “task force” vormde met II Italica en III Italica – eerst om Oostenrijk en Beieren te verdedigen, vervolgens om invallen te doen in Bohemen. Als beloning kreeg Pertinax in 175 het consulaat, dat hij samen met Didius Julianus bekleedde, die als gouverneur van Belgica een aanval van Germaanse piraten had afgeslagen.
Pertinax was nu Marcus Aurelius’ militaire adviseur en reisde met hem naar de oostelijke provincies om de jonge Commodus, de beoogde troonopvolger, aan de mensen voor te stellen. Hierop volgden drie commando’s in het oorlogsgebied aan de Donau, en vervolgens promotie naar Syrië, waar de gouverneur verantwoordelijk was voor de oostgrens. In 182 keerde Pertinax terug naar Rome, waar Commodus sinds twee jaar aan de macht was. De veteraan mocht nu hopen op overplaatsing naar een van de twee provincies waarmee verdienstelijke bestuurders werden beloond, Asia of Africa, maar deze benoeming bleef echter uit: Commodus of diens praetoriaanse prefect hadden geen behoefte aan de oorlogsheld. Hij vestigde zich op een landgoed in Ligurië om, zoals dat tegenwoordig zo mooi heet, “zich wat meer te kunnen wijden aan zijn gezin”: hij was net vader geworden.
Twee jaar later kwamen de Britse legioenen in opstand en Commodus nodigde de oorlogsheld uit om deze te onderdrukken, wat Pertinax ook deed. Hij werd er opgevolgd door zijn vriend Didius Julianus en werd zelf beloond met een sinecure-baantje. Rond 190 herhaalde het zich: dit keer was de opstand in Africa, wist Pertinax deze te onderdrukken en werd hij opgevolgd door Didius Julianus. Hij zelf belandde in Rome, als burgemeester.
Als er iemand op de avond van 31 december 192 in aanmerking kwam voor het keizerschap, was het Pertinax. Bestuurservaring, militaire ervaring, bereisd én beschikbaar in Rome. Bovendien was hij al zesenzeventig, zodat hij de macht kon overdragen aan een competente opvolger, zoals een eeuw daarvoor Nerva Trajanus had aangewezen.
Onze bronnen vertellen dat Pertinax onverwacht uit bed werd gehaald, maar we zullen nog zien dat het zo onverwacht niet zal zijn geweest.
