Dark
Light

Mogelijk oudste Nederlandse geluidsopname gevonden

Alkmaarse schooldirecteur deed onderzoek naar klanken
Auteur:
2 minuten leestijd
Jan Daniël Boeke in zijn werkkamer, ca. 1898.
Jan Daniël Boeke in zijn werkkamer, ca. 1898. Foto Regionaal Archief Alkmaar.

Het Regionaal Archief in Alkmaar heeft bij het inventariseren van de eigen geluidscollectie een kopie van een oude opname aangetroffen. De originele opname dateert van 9 maart 1898 en daarmee gaat het volgens de archiefinstelling mogelijk om de oudste geluidsopname van Nederland.

Transcriptie van de opname van 9 maart 1898. Archief Kees Boeke/IISG.
Transcriptie van de opname van 9 maart 1898. Archief Kees Boeke/IISG.
De Alkmaarse onderzoeker Jan Daniël Boeke maakte de geluidsopname op 9 maart 1898 met een zogenaamde fonograaf, een soort voorloper van de platenspeler. Hij is te horen terwijl hij een reeks klinkers uitspreekt en afsluit met ‘Hiep hiep hiep hoera!’ De tot nu toe aantoonbaar oudste bekende Nederlandstalige geluidsopname stamde uit december 1899. De kopie van de gevonden opname dateert uit de jaren zeventig, Het gaat om opname op een zogenaamde magneetband.

De chemicus Boeke, die ook directeur was van de HBS in Alkmaar, deed met de fonograaf onderzoek naar taal en klanken. De fonograaf, het eerste apparaat dat geluid kon opnemen én afspelen, ving via een trechter geluidstrillingen op. Een naald graveerde de weerslag daarvan op een rol die bestreken was met was. Boeke bestudeerde de afdruk van het geluid op de wasrol. Hij nam allerlei klanken op, sprak stukken tekst in en liet soms zijn vrouw en kinderen – onder wie de latere pedagoog Kees Boeke – voor de trechter praten en zingen. Mark Alphenaar van het Regionaal Archief:

‘Het is best bijzonder om iemand die 122 jaar geleden leefde Nederlands te horen praten. Het is ook erg leuk dat je hem soms wat persoonlijkere dingen hoort zeggen. Dat is net zoiets als lachende mensen op hele oude foto’s, dat zie je niet vaak.’

Alphenaar hoopt dat meer instellingen en verzamelaars nog eens in hun geluidscollecties zullen duiken. Wie weet zijn er nog wel oudere opnamen te vinden. Veel van Boekes opnamen zijn verloren gegaan en de bewaarde opnamen zijn niet makkelijk te verstaan, maar dankzij transcripties die Boeke maakte is toch bekend wat er werd gezegd. De originele wasrollen met opnamen van Boeke worden tegenwoordig bewaard in het Universiteitsmuseum in Utrecht, de transcripties bij het IISG in Amsterdam. Het Regionaal Archief bezit dus een kopie op magneetband.

Ook interessant: His Master’s Voice – Het hondje Nipper en de grammofoonplaat

De opname van 9 maart 1898 door Jan Daniël Boeke:

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken.

Steun ons werk

Gerelateerde rubrieken:

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 51.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.171 actieve abonnees)


Ruim 50.000 geschiedenisliefhebbers ontvangen wekelijks onze gratis nieuwsbrief.

Meld u ook aan

Zelfde rubriek

×