Palimpsest – Betekenis van het begrip

In historische boeken en artikelen over de oudheid komt soms het begrip palimpsest voor. De betekenis van dit begrip is bij lang niet iedereen bekend. Een palimpsest is kort gezegd een stuk perkament (of papyrus) dat is hergebruikt. De oorspronkelijke tekst werd ooit van het perkament geschraapt zodat er een nieuwe tekst op geschreven kon worden. Het woord is afkomstig uit het Grieks en betekent letterlijk “weer afgekrast”.

Anders dan bij perkament, waar men de tekst bijvoorbeeld met puimsteen afschraapte, verwijderde men de tekst van papyrus door deze te wassen. Palimpsesten ontstonden doordat het schrijfmateriaal vroeger relatief kostbaar was. Om die reden zijn er meer palimpsesten van perkament dan het vroeger eenvoudiger verkrijgbare papyrus. Als de tweede tekst op een stuk perkament of papyrus ook is afgeschraapt, zodat het perkament nog een keer beschreven kan worden, spreekt men van een dubbelpalimpsest. In het jaar 691 werd een verbod uitgevaardigd om bijbelcodices en geschiften van kerkvaders als palimpsest te gebruiken.

Met behulp van moderne technieken zijn verwijderde teksten soms weer zichtbaar te maken. Onderzoekers maken hierbij onder meer gebruik van ultravioletfotografie. Door deze manier van fotograferen licht de inkt van de eerste tekst op omdat deze ijzer bevat. Niet zelden is het onderste tekstfragment historisch en wetenschappelijk gezien interessanter dan de nieuwere tekst.

Archimedespalimpsest

Een bekend voorbeeld van een palimpsest is de perkamenten Archimedespalimpsest. Het originele werk dateert uit de zesde eeuw na Christus en bevat een tekst van de Griekse wiskundige Archimedes, waaronder de enig overgeleverde versie van zijn Drijvende lichamen. In de dertiende eeuw werd deze oorspronkelijke tekst in een klooster gewist en overschreven met een religieuze tekst. Pas in 1906 ontdekte een Deense filoloog, Johan Ludvig Heiberg, dat onder dit nieuwe handschrift de belangrijke tekst van Archimedes te vinden is.

Bronnen ▼