Spectaculaire ontsnapping uit tbs-kliniek Groningen (1984)

Ontsnapt!

Het object met het meest spraakmakende verhaal is wat mij betreft de houten haak met daaraan vast een touw, gemaakt van aan elkaar gebonden witte repen stof. De haak is gebruikt bij een ontsnapping uit de Van Mesdag-kliniek op 5 april 1984. De arbeidstherapeut vertelt:

Ik was vanaf 1980 tot 1990 werkzaam als arbeidstherapeut op houtafdeling in de dr. S. van Mesdagkliniek. De behandeling van (toen nog) TBR-gestelden bestond voornamelijk uit de sociotherapie. Daarnaast was er op vrijwillige basis en op indicatie de individuele psychoanalyse, creatieve-, muziek- en arbeidstherapie.

Ik was zelf net dertig jaar en kreeg de iets jongere Francis Z. bij mij aangemeld. Hij kreeg een aantal uren op de houtafdeling en van mij de instructie die nodig was om veilig met de houtbewerkingsmachines te kunnen werken. In eerste instantie mocht hij voor zichzelf wat werkstukken maken, maar al snel wilde hij meer leren.

De jongen had een scherpe geest, werkte nauwkeurig en leerde snel. Hij was handig en had gevoel voor techniek. Hij werkte zelfstandig en kon ook goed overweg met de andere werkmeesters. Hij paste zich goed aan, was vriendelijk en de samenwerking beloofde veel goeds. Maar aan de andere kant mochten we ook problemen met hem verwachten, want hij zat niet in de TBR voor zijn zweetvoeten.

Ruimteprobleem

Op een gegeven moment kwam Francis naar zijn arbeidstherapeut toe. Hij had een ruimteprobleem in zijn cel: veel van zijn spullen lagen op de grond. Met name voor zijn boeken, vond hij dat zonde. Een boekenkast of wat plankendragers zouden wellicht een oplossing zijn, maar hij had geen geld en dus vielen die opties af. Of de arbeidstherapeut misschien een oplossing had…

We bedachten een plank voor op de dikke verwarmingsbuis die door de cel heen liep. Van wat oude stukken multiplex heeft hij van mij wat hoeken mogen zagen, die om de buis pasten. En hij zou op de afdeling dan wel op zoek gaan naar een plank van een gesloopte kast of zo. In die tijd had iedere afdeling wel zijn lege hokken waar het een en ander aan in elkaar getrapt spul werd bewaard.

Francis is met drie hoeken van multiplex naar zijn afdeling gegaan en ik was het verhaal al lang weer vergeten, tot op het moment dat ik mijn multiplex haak ineens weer terug zag…

Koffiepauze

Het moment was gekozen tijdens de koffiepauze. Zoals gebruikelijk liepen alle bezoekers van de werkzalen gezamenlijk met hun begeleiders naar de kantine. Om hier te komen, moesten we de grote (buiten) wandelplaats oversteken. Personeel en bewoners dronken samen koffie en als het mooi weer was kon een ieder met zijn kopje koffie ook buiten gaan zitten.

Vanuit de kantine zag een personeelslid door het raam dat er een ontsnapping plaats ging vinden. Hij sloeg luid alarm en tegelijk stormde het personeel naar de buitendeur van de wandelplaats. Deze kantinedeur kon echter niet worden geopend, doordat een tweede bewoner, die in het complot zat, de beide stalen handgrepen van de dubbele buitendeur aan elkaar had gebonden. Hiervoor gebruikte hij koperdraad, dat hij ergens vandaan had weten te krijgen. Terwijl deze bewoner de deur gesloten hield, wierp Francis zijn haak, die hij met metaal had verstevigd en van een koord van gevlochten repen lakens had voorzien. Aan het andere einde van deze haak zat een draad met daaraan een zware ijzeren bout. Eén worp van deze haak over de muur was maar nodig en bij het binnenhalen van het lakenkoord zat de haak op zijn plek. De bout aan het touwtje was hierbij de unieke vinding. Eén keer gooien en de haak zat vast op de muur.

Binnen een paar tellen stond Francis op de muur. Vervolgens rende hij over het dak van het administratiegebouw, sprong naar beneden en stond buiten. Een vluchtauto stond al klaar. En weg was Francis…

Bankoverval

Zo geweldloos als deze ontsnapping was, zo gewelddadig was Francis’ leven buiten de kliniek. Zo’n twee maanden later, om precies te zijn op 15 juni 1984 kwam bij de politie een melding binnen over een overval op de AMRO-bank in Hoogezand. Drie gemaskerde mannen hielden de personeelsleden gegijzeld. De mannen waren Francis Z., Theo van den E. en Jan R..

Toen de politie het pand betrad, werd één van de rechercheurs gegijzeld en door de overvallers in zijn eigen Opel Kadett op de vlucht meegenomen. De rechercheur zat met een zak over zijn hoofd op de achterbank en werd onder schot gehouden. Men wilde de rechercheur in Midlaren in de bossen droppen, maar tijdens de rit werd de Kadett opgemerkt door een patrouillerende politieauto.

Een bom

Voor deze overval mocht Francis wederom de gevangenis in, deze keer voor zes jaar. In 1985 kwam Francis echter alweer in het nieuws wegens een nieuwe ontsnapping. Vanwege zijn slechte gedrag in de gevangenis van Leeuwarden, moest Francis zich op 7 februari 1985 verantwoorden bij de rechtbank. Toen de strafkamerpresident aan het einde van de zitting aan Francis vroeg of hij nog iets te zeggen had, haalde Francis opeens een voorwerp tevoorschijn, wat wel verdacht veel op een bom leek. Hij dreigde het projectiel binnen enkele seconden op te blazen, als hij niet werd vrijgelaten. Vervolgens rende hij naar de dienstuitgang, klom door een raam en stond buiten. De parketpolitie bleef in verbijstering achter. Lang duurde deze ontsnapping niet, want een uur later vond de gealarmeerde politie hem in Leeuwarden.

~ Nationaal Gevangenismuseum – Alina Dijk
Conservator Collectie en Kennismanagement

Boek: Paupers en boeven – 200 Jaar strafkolonie Veenhuizen

Het Nationaal Gevangenismuseum in Veenhuizen vertelt verhalen over de gevolgen van normafwijkend gedrag en laat zien dat de wijze waarop misdadigers worden gestraft, in de loop der eeuwen flink is veranderd. Het museum verzamelt objecten over straffen en strafrechtspleging van het jaar 1600 tot het heden. Meer informatie: www.gevangenismuseum.nl

Bronnen ▼