Enne Koops
De Duitse chef van de Kriminalpolizei (Kripo) Arthur Nebe was betrokken bij Operation Walküre, de mislukte aanslag op Adolf Hitler van 20 juli 1944, door de groep-Von Stauffenberg. Nebe besloot om kort na de aanslag onder te duiken, maar werd verraden en geëxecuteerd. Wie was deze Arthur Nebe? WOII-kenner Kevin Prenger beantwoordt deze vraag in Het masker van de massamoordenaar (Brave New Books, 2018).
Arthur Nebe wordt een nazi
Arthur Nebe werd geboren op 13 november 1894. In hetzelfde jaar waarin het Rijksdaggebouw werd voltooid. Gebeurtenissen rond deze Reichstag – de bekende Rijksdagbrand van 27 februari 1933 – zouden het leven van Nebe stempelen, zo opent Prenger zijn biografie. In zijn jeugd was Nebe van plan om geestelijke te worden, dus leerde hij op school Hebreeuws.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende Arthur Nebe in het keizerlijke leger, waar hij tot luitenant werd bevorderd. Toen Duitsland de oorlog verloor was Nebe hevig ontdaan. Net als veel andere militairen geloofde hij in de Dolkstootlegende: verraad en lafheid van binnenuit hadden tot deze nederlaag geleid. In maart 1920 werd Nebe officieel ontslagen uit het leger. Via bemiddeling door zijn zus kon hij aan de slag als cadet bij de Duitse recherche. Gedurende de jaren 1920 maakte Arthur Nebe carrière bij de Duitse politie.
In april 1931 werd Nebe leider van de politie-eenheden die zich met diefstal bezighielden. In datzelfde jaar sloot hij zich aan bij de NSDAP. Volgens Prenger was Nebe een overtuigde nazi, eerder dan een opportunist…
…omdat hij actief lid was van meerdere aan de partij gelieerde organisaties en zich als politieman inspande voor de nationaalsocialistische machtsovername. (23)
Geheime Staatspolizeiamt, Gestapo, SA en Kripo
Als politieman begon Arthur Nebe in 1933 te werken bij het Geheime Staatspolizeiamt, de voorloper van de Gestapo. Kevin Prenger neemt ons mee op een reis langs de intriges binnen deze organisatie en de daaruit voortkomende Gestapo gedurende de jaren 1930. Met name op initiatief van Hermann Göring onderdrukte de Gestapo tal van politieke tegenstanders, onder meer door hen in kampen als Dachau op te sluiten. Een belangrijk kopstuk was Heinrich Himmler, die in april 1934 leider van de Gestapo werd.
Verder zoomt Prenger in op onder meer de perikelen rond de SA van Ernst Röhm, wiens organisatie in de Nacht van de Lange Messen (1934) door de SS geneutraliseerd werd, en de uitbreiding en professionalisering van de Kripo waar Nebe bij betrokken was. Zo richtte hij in 1939 het Kriminaltechnische Institut der Sicherheitspolizei (KTI) op, dat zich bezighield met modern en specialistisch recherchewerk en de ontwikkeling van technieken voor oorlogsvoering. Prenger:
“In de oorlog zou het instituut technische ondersteuning geven aan de massamoord op gehandicapten en Joden. Het was onder meer betrokken bij de technische ontwikkeling van de gaswagen.” (51)
De rol van Arthur Nebe tijdens de Tweede Wereldoorlog: functies en verzet tegen Hitler
Voor en ook tijdens de Tweede Wereldoorlog was Nebe directeur van de ‘voorloper’ van Interpol, de Internationale Polizeiliche Kommission. Nadat Reinhard Heydrich werd vermoord, trad Nebe in 1942-1943 op als president van de internationale politieorganisatie van nazi-Duitsland.
Als commandant van de zogeheten Sonderkommando’s, specifiek Einsatzgruppe B, was Nebe in de Sovjet-Unie betrokken bij de executie van Joden. Diverse nazirapporten en verklaringen van ooggetuigen tijdens de Neurenberg-processen bewijzen dit:
“Weliswaar zijn er geen aanwijzingen dat Nebe eigenhandig Joden vermoord heeft. (…) Maar het staat vast dat hij zijn manschappen meermalen bevolen heeft Joden, inclusief vrouwen en kinderen, om te brengen.” (116)
Tegelijk droeg oorlogsmisdadiger Arthur Nebe een masker. Achter de schermen was hij betrokken bij verzetsbewegingen tegen Adolf Hitler. Sowieso al vanaf het eind van de jaren 1930, toen hij (vooral passief) betrokken was bij het militaire verzet rond Ludwig Beck. In 1944 was hij actief binnen de verzetsgroep van Claus von Stauffenberg, Enkele dagen na de mislukte moordaanslag op Adolf Hitler besloot Nebe onder te duiken. Hij wilde naar het neutrale Zwitserland vluchten, maar dat mislukte uiteindelijk. Vervolgens dook hij op diverse adressen onder in Berlijn. Liefst zes verschillende commissies probeerden Arthur Nebe op te sporen. Tot hij in januari 1945 intern verraden werd. Nebe werd ter dood veroordeeld en begin maart 1945 opgehangen in de Plötzensee-gevangenis.
Leesfragment: Oorlogsmisdadiger Arthur Nebe
Boek: Het masker van de massamoordenaar – Kevin Prenger
Bekijk dit boek bij:
