Het verhaal achter een veilingcatalogus

Museum Meermanno bezit duizenden bijzondere boeken. Bijzonder omdat ze verschrikkelijk oud, mooi verlucht, als een van de eersten gedrukt, fraai gebonden of prachtig ingekleurd zijn. Daar werd een heel groot deel van de boekenverzameling van de stichter van het museum, baron Van Westreenen, op uitgezocht.

Minder mooi, en minder bekend, zijn de duizenden ‘gewone’ boeken in de collectie van de baron. Die bezat namelijk ook een verzameling van historische, letterkundige, theologische en ga zo maar door boeken, die er vaak wat minder bijzonder uitzien. Deels verzamelde hij die boeken omdat ze een context boden aan zijn collectie. Een ander deel, de veiling-, antiquariaats- en andere catalogi, was een instrument voor de uitbreiding van zijn boekenbezit. Veilinghouders en boekverkopers stuurden de baron lijsten van de boeken die ze op voorraad hadden of gingen veilen, en niet zelden tekende hij in die catalogi aan welke boeken hij wilde. In veel andere (veiling)catalogi noteerde hij de prijs die de boeken opbrachten – en soms ook de namen van de kopers.

Tussen die duizenden catalogi zitten er ook die op andere manieren in de verzameling van de baron terechtgekomen zijn. Daaronder ook deze veilingcatalogus van de Haagse boekverkoper Pierre Gosse uit 1744. Hij zit samen met een aantal andere in een convoluut, een band waarin meerdere werken bijeengebonden zijn. Zoals de titelpagina laat zien, gaat het om een veiling van ‘ongebonden’, dat wil zeggen: nieuwe boeken – de meeste boeken werden in de achttiende eeuw in de vorm van losse vellen of als eenvoudig genaaid boekblok verkocht, en pas bij de boekbinder kwam er een band omheen. De veiling was bovendien ‘onder de boekverkopers’. Dat wil zeggen dat alleen zij mochten bieden, en dat ze hele oplagen van boeken konden kopen, met het recht van kopij (het recht om het boek als enige te mogen uitgeven) en met de ‘koopere konst plaaten en houte figuren’ (de bijbehorende gravures en in hout gesneden hoofdletters en ornamenten).

Schuldbekentenissen

Dat Gosse in 1744 zijn ongebonden boeken van de hand wilde doen is begrijpelijk. Hij zat op dat moment tot over zijn oren in de schulden als gevolg van wat de geschiedenis is ingegaan als de ‘Haagse veilingencrisis’, waarin Haagse boekverkopers speculeerden met hun en elkaars voorraden. Ze betaalden op ongebonden veilingen steeds hogere bedragen, die ze betaalden met schuldbekentenissen, en die ook weer als waardepapieren verhandeld werden. Uiteindelijk ging een van de deelnemende boekverkopers, Gerard Block, failliet, en toen de schuldeisers op zoek gingen naar geld stortte het kaartenhuis in elkaar.

Gosse was in 1744 bijna dagelijks bij notarissen te vinden om schuldbekentenissen te tekenen of ze over te dragen op anderen, waarmee hij het ene gat met het andere vulde. Uiteindelijk werd de grond hem te heet onder de voeten. In februari 1745 ontvluchtte hij Den Haag, om er niet meer terug te keren. Gosse overleed tien jaar later in Genève, waar hij bij zijn zoons Henri-Albert en Jean, ook boekverkopers, had gewoond. Zijn zoon Pierre junior, die in Den Haag gebleven was, had zich in de tussentijd uit de rokende puinhopen van vaders boekhandel gewerkt en een positie verworven als boekverkoper van prinses Anna (de vrouw van Stadhouder Willem IV). De gevolgen van de veilingencrisis hielden Den Haag nog geruime tijd bezig. Er waren meer faillissementen, voorraden werden in beslag genomen en gedwongen verkocht, huizen geveild en rechtszaken aangespannen. Pas in de jaren 1760 waren de laatste juridische kwesties de wereld uit.

~ Museum Meermanno

• Meer ‘boeken van de maand’