Expositie vertelt over Biesbosch als broeinest van verzetsactiviteiten

Het is waterkoud in de Biesbosch op 25 januari 2020. Met de temperatuur valt het echter wel mee in vergelijking met vijfenzeventig jaar geleden. Gedurende de winter van 1944-1945 vroor het maar liefst van 23 december tot 31 januari. Tijdens ijskoude nachten voeren verzetsmensen die winter in roeiboten en kano’s door het doolhof van vaargeulen en kreken van de Biesbosch om belangrijke berichten en personen van bezet naar bevrijd gebied over te brengen en medicijnen mee terug te nemen. Deze overtochten, liniecrossings genoemd, worden, naast verschillende andere onderwerpen, belicht in de tijdelijke expositie “De Biesbosch 75 jaar bevrijd” in het Biesboschmuseum in Werkendam.

Kano

Het in 2015 na een uitgebreide verbouwing heropende museum besteedt in de vaste expositie slechts beperkte aandacht aan de Tweede Wereldoorlog. Topstuk van de collectie is een kano die is gebruikt voor liniecrossings. Het vaartuig maakt ook onderdeel uit van de tijdelijke oorlogsexpositie. Hierbij wordt veel uitgebreider ingegaan op gebeurtenissen in en om de Biesbosch tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het moeilijk doordringbare gebied, dat tot de sluiting van de Haringvliet in 1970 eb en vloed kende, vormde het broeinest van verschillende verzetsactiviteiten. Behalve dat mensen hier onderdoken, bijvoorbeeld om te ontkomen aan de Arbeitseinsatz, verstopten schippers hier hun schepen om te voorkomen dat ze door de Duitsers gevorderd konden worden. Met tekst, foto’s en filmbeelden worden deze en andere facetten van de historie verteld.

De expositie bevat een beperkt aantal museumstukken. Te zien zijn, behalve de kano, bijvoorbeeld wel het uniform van een Duitse soldaat, zenderapparatuur van het verzet en een seinlamp die gebruikt werd om liniecrossers te laten weten dat het veilig was om de Helsluis tegenover Sliedrecht te gebruiken. Gecombineerd met de verhalen ontstaat echter toch een indringend beeld van de lokale geschiedenis.

Merwedegijzelaars

Een minder bekende gebeurtenis die behandeld wordt is de razzia van 16 mei 1944 in Sliedrecht, Giessendam en Hardinxveld. Bijna 600 jonge mannen werden toen opgepakt door de bezetter, als represaille voor de dood van twee landwachters. De collaborateurs waren in de Sliedrechtse Biesbosch in een hinderlaag van een knokploeg van het verzet gelopen. 24 van de zogenoemde ‘Merwedegijzelaars’ zouden in Duits gevangenschap sterven, twee kwamen na de bevrijding alsnog om als gevolg van de geleden ontberingen.

Liniecrossings

Het meest tot de verbeelding sprekende onderwerp van de expositie zijn toch de liniecrossings. Uitgelegd wordt dat er twee soorten waren: georganiseerde overtochten door de verzetsgroep Albrecht en ‘wilde crossings’ die door lokale verzetsmensen op eigen initiatief werden ondernomen. Niet altijd liepen deze overtochten goed af. Aangehaald wordt de poging van twee jonge mannen die in de nacht van 10 op 11 februari 1944 zonder begeleiding met een tweepersoonskano probeerden langs de kribben van de Merwede te peddelen om bij Hardinxveld de Nieuwe Merwede op te varen. Via deze waterweg, de natuurlijk grens tussen Zuid-Holland en Brabant, wilden ze het Hollands Diep bereiken. Vermoedelijk zijn ze onderweg omgeslagen als gevolg van hoge golven. Twintig jaar na de oorlog meldden ervaren liniecrossers dat ze de lichamen van twee jongemannen haastig begraven hadden onder een perenboom bij een huisje in de Thomaswaard in de Dordtse Biesbosch. In opdracht van de nabestaanden is de Oorlogsgravenstichting begonnen met een onderzoek, zodat de mannen ruim vijfenzeventig jaar later mogelijk alsnog geïdentificeerd en herbegraven kunnen worden.

Dilemmabos

De expositie wordt aangevuld met het dilemmabos. Op de muur prijkt een citaat van Chris van der Heijden uit zijn boek “Grijs verleden”. Elke boom in het bos bevat een touchscreenscherm waarop dilemma’s uit de oorlog worden weergegeven. De centrale vraag is telkens: wat zou jij doen? Werken voor de bezetter en als meisje verliefd worden op een Duitse soldaat zijn twee kwesties die worden aangehaald. Dit deel van de expositie is vooral interessant voor een jong publiek. In het bijzonder voor de jeugd uit de omgeving van de Biesbosch is de volledige tentoonstelling leerzaam om te bezoeken. Ze leren wat zich tijdens de oorlog heeft afgespeeld op de locaties die ze kennen, waardoor de geschiedenis en het besef van vrijheid dichterbij komt.

Takkenbossen en riet

De expositie “De Biesbosch 75 jaar bevrijd” is weliswaar bescheiden, maar is onderhoudend opgezet voor iedereen die weinig of niets weet van de Biesbosch in oorlogstijd. De tentoonstelling is mooi vormgegeven met onder andere zwartgeverfde takkenbossen en achtergronden met riet, die de natuur van het gebied symboliseren. Jammer is wel dat sommige filmbeelden erg gedateerd zijn en de begeleidende tekst met koptelefoontjes moeilijk te verstaan is, zeker als je niet bekend bent met het lokale dialect. Ondertiteling had kunnen helpen.

Gecombineerd met een bezoek aan de vaste tentoonstelling is het museum dit herdenkingsjaar zeker een bezoek waard. Extra interessant is het om deel te nemen aan de belevingsvaarroutes die tot en met mei elke donderdag en zondag worden georganiseerd. Een rondvaartboot vaart dan langs de locaties die gerelateerd zijn aan de oorlog, waarover de schipper onderweg uitleg geeft. Een folder met de vaarroute is in het museum gratis te verkrijgen. Meer informatie is te vinden op de website van het museum.

Boek: Biesbosch-crossings 1944-45