“Als de naam verdwijnt, dan lijkt het alsof de mens er nooit geweest is.”
Met deze argumentatie begon schrijver en journalist Guus Luijters met het verzamelen van de namen van 17.964 Joodse, Roma en Sinti kinderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s vermoord werden. Hij probeerde hun geboortedatum en -plaats te achterhalen, hun woonadres, de datum waarop ze gedeporteerd werden en de locatie en datum van hun overlijden. Van ongeveer 2.900 kinderen wist hij ook een foto te vinden. De even imposante als aangrijpende verzameling gegevens bundelde hij in het recent verschenen boek “In Memoriam”. De gelijknamige documentaire van Willy Lindwer (Amsterdam, 1946) besteedt aandacht aan dit project.
Aangrijpend is ook de foto en het verhaal van het weesjongetje Remi van Duijnwijck, eigenlijk Koenraad Huib Gezang geheten. Zijn trieste lot werd eerder behandeld in de documentaire The Walter Süskind Story (2005). In oktober 1942 werd Remi als vondeling opgenomen in de crèche bij de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam waar Joodse kinderen werden ondergebracht in afwachting van deportatie. Hij werd door zijn oppassers vernoemd naar de hoofdpersoon uit het bekende boek Alleen op de wereld van Hector Malot. Zijn achternaam verwees naar de straat in Bloemendaal waar hij op 16 oktober 1942 gevonden was. Hoewel het crèchepersoneel zich met veel liefde over hem ontfermde, konden ze niet voorkomen dat ook hij afgevoerd werd door de SS. Op 1-jarige leeftijd werd hij in mei 1943 vermoord in Sobibor.
Dan is er bijvoorbeeld ook nog een anekdote over Pietje Israëls. Schrijver Henk ten Berge uit Alkmaar vertelt in de documentaire hoe zijn baldadige buurtvriendje op een dag een kikker uit het raam op de bovenste verdieping van zijn huis gooide. Henk en de andere kinderen vonden dat een nare streek en ze besloten dat hij tijdelijk niet meer mocht meedoen aan hun clubje. Kort daarna was Pietje opeens verdwenen: met zijn familie gedeporteerd. Pietje was 14 jaar toen hij in Sobibor vermoord werd. Aan de etenstafel bracht Henk de verdwijning ter sprake. Het was toch niet vanwege de kikker dat Pietje weg was, vroeg hij aan zijn vader. Een vraag die duidelijk maakt hoe onbegrijpelijk en dramatisch de plotselinge verdwijning van hun leeftijdsgenootjes voor niet-Joodse kinderen moet zijn geweest.
Van één van de kinderen in de documentaire, Sientje Abram, konden geen beelden gevonden worden en evenmin mensen die haar gekend hebben. Haar naam staat op een transportlijst van Westerbork van 7 september 1942. Ze werd vermoord in Auschwitz en staat symbool voor de vele andere kinderen uit het boek van Luijters waarvan al evenmin veel bekend is. Daaruit blijkt hoe dichtbij de Duitse bezetter was met het verwezenlijken van zijn doel, het uitwissen van elk spoor van het bestaan van een Joodse populatie in Nederland. Dankzij Luijters weten we in elk geval hun naam nog.
~ STIWOT – Kevin Prenger
De documentaire op DVD
Boek: In memoriam – Guus Luijters