Jona Lendering
Ooit was het simpel: de beschaving – te definiëren als de stedelijke levenswijze, met koningen en gebouwen en schrift en dit alles archeologisch te vinden – was ontstaan in de dalen van de Nijl, de Eufraat en de Tigris, de Indus en de Ganges. (Ik laat de Huanghe en de Jangtsekiang even buiten beschouwing.) Voor de relatie tussen waterbeheer, koningschap, steden en administratie waren ook verklaringen, waarmee ik u vandaag niet zal lastig vallen.
Synchronisatie
Ergens rond 3000 v.Chr. synchroniseerden Egypte, Mesopotamië en India. Daarmee is bedoeld dat culturele ontwikkelingen steeds meer tegelijkertijd plaatsvonden. Egypte was bijvoorbeeld een buitenbeentje geweest met een late introductie van de landbouw, nog wel zonder sedentaire boeren. Eind vierde millennium gingen de culturen echter in de pas lopen. De verklaring is vrijwel zeker dat de handel in tin, een zeldzaam metaal, interregionale handelsnetwerken had geschapen. Het tin uit Centraal-Azië belandde in zowel India als Mesopotamië en mensen konden via de handelsroutes elkaars ideeën vernemen. Kort nadat het spijkerschrift was ontstaan, begonnen de Egyptenaren aan het hiërogliefenschrift. Vermoedelijk ontstond toen ook het Indusschrift (dat we niet kunnen lezen).
Maar er is een probleem hier. Als dankzij handelscontacten dingen in India, Mesopotamië en Egypte gelijktijdig gebeurden, moest het ook in de tussenliggende regio’s zijn gebeurd. Ook daar trokken immers de muildierkaravanen doorheen, beladen met metalen en andere goederen. In Syrië zijn inderdaad allerlei oeroude steden gevonden maar in Iran nauwelijks. En dat was dus problematisch.
Jiroft
De identificatie van Jiroft, waarover ik vijf jaar geleden ook al eens schreef, veranderde dit: een stad in het zuidoosten van Iran die even oud was als de oudste steden in India en Mesopotamië.
De opgravingen zijn nog in volle gang en er zijn overtrokken claims gedaan. Voor Iraanse nationalisten is het namelijk belangrijk dat hun land net zozeer in de voorhoede liep als hun buren. Voorwerpen uit Jiroft zijn dan ook in elk Iraans oudheidkundig museum te zien en ik fotografeerde het bovenstaande gewicht in Tabriz in het noordwesten van het land. (De stad is beroemder om de moskee en om Gustav Mahler, maar heeft een schitterend archeologisch museum dat in geen enkele Iranreis mag worden overgeslagen.)
Het gewicht, gemaakt van chloriet, dateert uit het vroege derde millennium v.Chr. en illustreert een simpel punt: dat de oudste beschavingen handel dreven, dat er markten waren, en dat de overheid zorgde voor goede gewichten. De afbeelding is prachtig: twee leeuwen die een stier verslinden, met de gieren al in de buurt voor het afval.
