Frans van den Muijsenberg
Uit het omvangrijke oeuvre van Harry Mulisch mag “De Aanslag” met enige zekerheid zijn meest succesvolle boek worden genoemd. Het verscheen in 1982 bij uitgeverij De Bezige Bij. Het boek werd vanaf het begin bij pers en publiek bejubeld en sedertdien zijn omstreeks een miljoen boeken over de toonbank gegaan.
Milan Hulsing (Amsterdam, 14 juli 1973) is een Nederlandse striptekenaar, illustrator, animator, grafisch ontwerper en schrijver. Halverwege de jaren negentig verschenen zijn eerste stripverhalen, om daarna uit te bouwen aan een groot en gelauwerd oeuvre. In 2006 verhuisde hij voor vijf jaar naar Cairo, waar zijn vrouw in de Nederlandse ambassade werkte. In 2008 verwerkte hij zijn ervaringen in Egypte in een bewerking van “Al-Khaldiya” (“Over de brug”) van de Egyptische dissidente schrijver Mohamed el-Bisatie. Deze allegorische novelle, een verhulde kritiek op de corrupte overheid, ging over een lucratieve zwendel die een ambtenaar tot waanzin dreef. Hulsings versie van het verhaal, die hij “Stad van Klei” noemde, kan op meerdere manieren uitgelegd worden: als studie van een mentale inzinking, als een allegorie en aanklacht tegen het leven in het moderne Egypte of als magisch-realistisch fantasy-verhaal. Bij toeval viel de publicatie van het boek gelijk met het begin van de Egyptische opstand, wat erin resulteerde dat er heel wat buitenlandse belangstelling voor “Stad van Klei” kwam. Hulsing heeft nu in een geheel eigen interpretatie van “De Aanslag” een graphic novel gemaakt.
Vrijheid
Het verhaal van “De Aanslag” mag als bekend worden verondersteld. Het vertelt het spannende en tragische verhaal van Anton Steenwijk. Als twaalfjarige jongen maakt hij mee dat een NSB’er voor het huis van zijn buren wordt neergeschoten. De buren verplaatsen het lichaam naar het huis van de familie Steenwijk, waardoor zijn vader, moeder en zijn broer door de Duitsers worden opgepakt en gefusilleerd. Anton komt dezelfde avond in een politiecel terecht waar hij een ontmoeting heeft met een bijzondere vrouw. In zijn volwassen leven probeert Steenwijk via ontmoetingen met betrokkenen de ware toedracht te achterhalen van deze noodlottige gebeurtenis die de rest van zijn leven steeds heeft bepaald. Kenmerkend is de sterke plot die, als een spannende en intrigerende legpuzzel, uiteindelijk leidt tot de onthulling van de ware toedracht van gebeurtenissen.
Elk medium heeft zo zijn eigen wetten om het verhaal goed te kunnen vertellen. Voor zowel de bewerking voor de film als voor het toneel moest er wat aangepast worden aan de originele teksten, de volgorde van de handelingen en de personages. Bij de film was dat uitermate weinig, voor de toneelbewerking al aanzienlijk meer en voor de graphic novel heeft ook Hulsing zichzelf veel vrijheid gegeven om het verhaal te bewerken. De kenners van het boek zullen direct zien dat Hulsing de plot omgooit.
Mulisch begint zijn verhaal met de catastrofale aanslag op de NSB’er, het stripverhaal begint met de ontmoeting van de jonge Anton in de cel waar bij na de aanslag een nacht wordt opgesloten met de mysterieuze vrouw in de donkere hoek van de cel. Zij is waarschijnlijk een van de schutters bij de aanslag. Dat soort bewerkingen zijn niet alleen zijn goed recht, maar ook onvermijdelijk. Een stripverhaal leent zich nu eenmaal slecht voor lange monologen, sfeerbeschrijvingen en voor diepzinnige gedachten van de verteller.
Marketingprietpraat
De tekenaar is er uitstekend in geslaagd het verhaal zodanig te bewerken dat er een spannend verhaal ontstaat zonder dat de vele weglatingen afbreuk doen aan de essentie van het oorspronkelijke verhaal van Mulisch. Maar zoals gezegd, er zijn veel weglatingen. Veel van het oorspronkelijke verhaal moest onvermijdelijk sneuvelen om een lezenswaardig stripverhaal over te houden. Hoe oogverblindend mooi de tekeningen ook zijn, voor de niet-stripverhaalliefhebbers voelt het toch vooral als een flinke aderlating. Daar staat natuurlijk tegenover dat veel niet-romanlezers nu op een aantrekkelijke manier kennis kunnen nemen met een van de belangrijkste uitgaven van Mulisch.
De verhaallijn blijft dus in essentie intact en de tekeningen zijn fraai. “Als Harry had kunnen tekenen, had hij De Aanslag precies zo verbeeld”, laat de uitgever Kitty Saal, de weduwe van Harry Mulisch, op de achterflap zeggen. Dergelijke marketingprietpraat had achterwege kunnen blijven. Het boek is qua vormgeving en verhaal sterk genoeg om ook zonder zo’n speculatieve bewering zijn weg te vinden. Misschien draait Mulisch zich wel in zijn graf om als hem ter ore komt dat zijn verhaal ingrijpend is gewijzigd. Misschien zou Harry als hij had kunnen tekenen, het allemaal wel heel anders hebben gedaan. Hij was er tenslotte eigenzinnig genoeg voor. Het is niet belangrijk hoe Harry het eventueel zou hebben gedaan, het gaat er alleen maar hoe Hulsing het heeft gedaan. En dat zonder meer goed. Iedereen kan daarover het best zelf oordelen door de pagina’s die in dit artikel staan afgebeeld goed te bestuderen.
Boek: De Aanslag – Harry Mulisch & Milan Hulsing
