De term dikastocratie duikt soms op in discussies over de invloed van rechters op de samenleving. Het wordt vooral gebruikt door mensen die vinden dat de rechterlijke macht te veel invloed heeft gekregen en dat rechters de macht naar zich toe trekken.
In Nederland is gebruik van de term relatief nieuw. Hoewel hij al in de jaren zeventig opdook, werd hij pas breder bekend door uitspraken van politicus Thierry Baudet, leider van Forum voor Democratie (FVD). Eind 2019 gebruikte hij de term in discussies over het stikstofbeleid, waarbij hij stelde dat rechters te veel invloed uitoefenden. De parlementariër sprak zelfs van…
…de sluipende machtsovername door de rechterlijke macht van de democratie.
Toenmalig minister voor Rechtsbescherming, Sander Dekker (VVD), was niet gecharmeerd van het woord en sprak honend van ‘een Griekse nonsens-term’. Hij betichtte Baudet ervan stemming te maken tegen de rechterlijke macht en haar onafhankelijkheid te ondermijnen.
Kort hierna diende de FVD-fractie in de Eerste Kamer een motie in waarin gesteld werd dat een ‘verschuiving van het zwaartepunt van de macht van de wetgevende macht naar de rechtsprekende macht’ de democratie zou ondermijnen. Volgens de partij moet in een democratie het zwaartepunt van de macht bij de wetgevende macht liggen, omdat alleen die een democratisch mandaat heeft.
“Ofschoon een goede argumentatie is aan te voeren voor het tegendeel, ben ik voorshands geneigd te zeggen dat een democratie nog te prefereren is boven een dicastocratie oftewel een regering door rechters. Als de rechter gaat uitmaken wat in de Grondwet staat en daarmede besluiten van de volksvertegenwoordiging onverbindend kan verklaren, vind ik dat een te grote en te zware opdracht aan een rechterlijke macht, die daarvoor in Nederland geenszins is geëquipeerd.
Begrip
De term dikastocratie komt uit het Grieks en betekent letterlijk “regering door rechters”. Het draait hier dus letterlijk om een staat waarin de hoogste macht feitelijk berust bij rechters. Het begrip is afgeleid van de woorden dikastes (rechter) en kratos (macht of heerschappij).
Trias politica
Discussies over de vermeende dikastocratie gaan in essentie over de vraag hoe de trias politica (scheiding der machten) precies wordt toegepast en geïnterpreteerd. Centraal staat de vraag of de rechterlijke macht de grenzen van haar rol binnen dit systeem al dan niet overschrijdt.
Als gevolg van deze ontwikkelingen krijgen rechters, zo stellen verschillende deskundigen, geregeld zaken voorgeschoteld die zij niet zouden moeten behandelen. Zo stelde de Raad voor de Rechtspraak in 2024 dat rechters steeds vaker worden gedwongen beslissingen te nemen over vraagstukken die eigenlijk bij de politiek thuishoren, doordat er onduidelijke wet- en regelgeving is. Volgens het bestuursorgaan bestaat zo…
….het risico dat hierdoor de rechtspraak steeds meer wordt gezien als ‘hindermacht’ in plaats van als noodzakelijke ‘tegenmacht’.
Trias Politica in Nederland
Godin Fortuna en het Rad van Fortuin
Bronnen ▼
-https://repository.overheid.nl/frbr/sgd/19741975/0000199092/1/pdf/SGD_19741975_0000531.pdf
-https://www.montesquieu-instituut.nl/id/vlxwdc7gtvse/nieuws/rechtsstaat_en_stikstof?colctx=vlndhm4102t8
-https://www.nrc.nl/nieuws/2024/04/12/steeds-meer-rechterlijke-uitspraken-over-politieke-kwesties-wie-heeft-het-nou-voor-het-zeggen-a4195891
-https://decorrespondent.nl/11022/het-is-tijd-dat-het-parlement-weer-s-wat-zinnigs-zegt-over-de-democratische-rechtsstaat/a2d0ec40-5cce-018b-160a-37634972f5c6