De dikastocratie, als rechters regeren

Betekenis en voorbeelden
3 minuten leestijd
Nederlandse rechtszaal
Nederlandse rechtszaal (CC BY-SA 4.0 - MartinD - wiki)

De term dikastocratie duikt soms op in discussies over de invloed van rechters op de samenleving. Het wordt vooral gebruikt door mensen die vinden dat de rechterlijke macht te veel invloed heeft gekregen en dat rechters de macht naar zich toe trekken.

In Nederland is gebruik van de term relatief nieuw. Hoewel hij al in de jaren zeventig opdook, werd hij pas breder bekend door uitspraken van politicus Thierry Baudet, leider van Forum voor Democratie (FVD). Eind 2019 gebruikte hij de term in discussies over het stikstofbeleid, waarbij hij stelde dat rechters te veel invloed uitoefenden. De parlementariër sprak zelfs van…

…de sluipende machtsovername door de rechterlijke macht van de democratie.

Toenmalig minister voor Rechtsbescherming, Sander Dekker (VVD), was niet gecharmeerd van het woord en sprak honend van ‘een Griekse nonsens-term’. Hij betichtte Baudet ervan stemming te maken tegen de rechterlijke macht en haar onafhankelijkheid te ondermijnen.

Kort hierna diende de FVD-fractie in de Eerste Kamer een motie in waarin gesteld werd dat een ‘verschuiving van het zwaartepunt van de macht van de wetgevende macht naar de rechtsprekende macht’ de democratie zou ondermijnen. Volgens de partij moet in een democratie het zwaartepunt van de macht bij de wetgevende macht liggen, omdat alleen die een democratisch mandaat heeft.

De term dikastocratie viel in 1974 ook al eens in Den Haag. Tijdens een debat over het grondwetsherzieningsbeleid zei PPR-Kamerlid Erik Jurgens toen:

Ofschoon een goede argumentatie is aan te voeren voor het tegendeel, ben ik voorshands geneigd te zeggen dat een democratie nog te prefereren is boven een dicastocratie oftewel een regering door rechters. Als de rechter gaat uitmaken wat in de Grondwet staat en daarmede besluiten van de volksvertegenwoordiging onverbindend kan verklaren, vind ik dat een te grote en te zware opdracht aan een rechterlijke macht, die daarvoor in Nederland geenszins is geëquipeerd.

Begrip

De term dikastocratie komt uit het Grieks en betekent letterlijk “regering door rechters”. Het draait hier dus letterlijk om een staat waarin de hoogste macht feitelijk berust bij rechters. Het begrip is afgeleid van de woorden dikastes (rechter) en kratos (macht of heerschappij).

Trias politica

Discussies over de vermeende dikastocratie gaan in essentie over de vraag hoe de trias politica (scheiding der machten) precies wordt toegepast en geïnterpreteerd. Centraal staat de vraag of de rechterlijke macht de grenzen van haar rol binnen dit systeem al dan niet overschrijdt.

Charles Montesquieu
Charles Montesquieu ontwikkelde de theorie van de scheiding der machten
In Nederland houden de discussies over dikastocratie vooral verband met de rol van rechters in kwesties rond stikstofbeleid, klimaatzaken (Urgenda en Milieudefensie) en het handhaven van Europese regelgeving. Dat deze discussies oplaaien komt onder meer doordat de rechterlijke macht steeds vaker gevraagd wordt beslissingen te nemen over complexe maatschappelijke vraagstukken, vaak op initiatief van belangenorganisaties die via juridische weg proberen invloed uit te oefenen op beleid. Hierdoor worden rechters soms in politiek vaarwater gebracht.

Als gevolg van deze ontwikkelingen krijgen rechters, zo stellen verschillende deskundigen, geregeld zaken voorgeschoteld die zij niet zouden moeten behandelen. Zo stelde de Raad voor de Rechtspraak in 2024 dat rechters steeds vaker worden gedwongen beslissingen te nemen over vraagstukken die eigenlijk bij de politiek thuishoren, doordat er onduidelijke wet- en regelgeving is. Volgens het bestuursorgaan bestaat zo…

….het risico dat hierdoor de rechtspraak steeds meer wordt gezien als ‘hindermacht’ in plaats van als noodzakelijke ‘tegenmacht’.

Bronnen

-https://www.eerstekamer.nl/9370000/1/j4nvi0xeni9vr2l_j9vvkfvj6b325az/vl5wocphzqx9
-https://repository.overheid.nl/frbr/sgd/19741975/0000199092/1/pdf/SGD_19741975_0000531.pdf
-https://www.montesquieu-instituut.nl/id/vlxwdc7gtvse/nieuws/rechtsstaat_en_stikstof?colctx=vlndhm4102t8
-https://www.nrc.nl/nieuws/2024/04/12/steeds-meer-rechterlijke-uitspraken-over-politieke-kwesties-wie-heeft-het-nou-voor-het-zeggen-a4195891
-https://decorrespondent.nl/11022/het-is-tijd-dat-het-parlement-weer-s-wat-zinnigs-zegt-over-de-democratische-rechtsstaat/a2d0ec40-5cce-018b-160a-37634972f5c6

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken. Steun ons werk

Recent gepubliceerd

Reageer

Abonneer
Stuur mij een e-mail bij
guest
0 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 55.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
0
Reageren?x
×