Gespuis! – Scheldnaam voor uitschot

Het scheldwoord gespuis betekent zoveel als geteisem, gepeupel, tuig, canaille, bandiet, geboefte, doerak, et cetera. Wat is de herkomst van het woord gespuis? En hoe oud is dit bijzondere woord?

Betekenis van het woord gespuis

Vermoedelijk is het scheldwoord gespuis (gespuys) etymologisch ontleend, als genitiefvorm, aan het Middelnederlandse werkwoord ‘gespuwen’ (kotsen). Gespuis betekent volgens taalkundigen dan ook zoiets uitbraaksel of uitschot. Iets waar je wel zonder kunt en je de keel uitkomt.

Er zijn ook verklaarders die vermoeden dat het woord een vervorming is van het Middelhoogduitse ‘Gespenst’, wat zoveel betekende als ‘spookverschijning’. Dit zou kunnen, omdat de betekenis in dit verband ook die van een ongewenste gast cq. geboefte is.

Herkomst van gespuis

Volgens de encyclopedie Ensie is het woord ‘gespuis’ als sinds 1516 in het Nederlands bekend, dus nog voor de Reformatie. In 1516 werd het in een geschrift gebruikt in het volgende verband: ‘in helsch ghespuys’, wat betekent…

…tuig uit de hel, duivelskinderen.

In 1618 schreef de dichter G.A. Bredero in het werk Spaanschen Brabander over het ‘Spaans gespuis’:

Dit komt ons nerghens van als van dit snóót ghespuys, Het welck is uytghekipt te Hóóren en ’t Enckhuys,

En in een ander werk schreef diezelfde Bredero het volgende:

Een deel ghespuys van helen, schudden, wespen, Of ander gorlegoy van onschamel gheboeft.

~ Enne Koops

Lees ook: Historische scheldwoorden – beteekenis en herkomst
…of: Jan Rap en zijn maat – betekenis en herkomst
Boek: Boeken over taalgeschiedenis

Bronnen