Iets op de kop tikken – Betekenis & herkomst

De uitdrukking ‘iets op de kop tikken’ is behoorlijk bekend onder het brede publiek. De meeste mensen weten ook wel wat dit gezegde betekent. Maar wat is de herkomst van iets op de kop tikken? Hoe komen we aan deze uitdrukking?

Betekenis van de uitdrukking

Wie iets op de kop heeft weten te tikken, heeft een gelukkige aankoop gedaan. Het kan daarbij gaan om een zeldzaam product – dat moeilijk verkrijgbaar is – of om een financieel buitenkansje, een koopje dus.

De jacht op konijnen als mogelijke verklaring

Over de oorsprong van het gezegde iets op de kop tikken, bestaat geen eenduidige verklaring. Er doen meerdere theorieën de ronde. Een eerste verklaring komen we tegen in het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale uit 2006. Volgens deze uitleg is de zegswijze op de kop tikken ontleend aan de jacht op konijnen en hazen.

Als er tijdens de konijnenjacht een vangst was gedaan en er een konijn of haas in de strik zat, dan kreeg het arme dier een flinke tik op de kop. Het dode dier werd hierna als buit door de jager of stroper meegenomen om doorverkocht of gevild en opgegeten te worden.

De spijker op zijn kop tikken

Andere taalkundigen verwijzen als herkomst naar spijkers. Wie de spijker goed op zijn kop slaat, heeft raakgeslagen en dus beet. Overdrachtelijk betekent dit dat je ‘bingo’ hebt en het gewilde product in handen hebt gekregen. Je bent dan dus de spekkoper.

Met de vinger naar een product wijzen

Een laatste verklaring, die wat ouder is dan de andere, is dat op de kop tikken een letterlijke betekenis heeft. Mensen wezen dan naar een product en tikten er met hun vingers op om aan te geven dat ze dit specifieke product wilden hebben.

In zijn Spreekwoordenboek der Nederlandse Taal schrijft de taalkundige P.J. Harrebomée hierover:

“Hij heeft het op den kop getikt” de volgende uitleg: “Dat is: hij heeft het ontvreemd. Door de aanwijzing of aanraking van eenig voorwerp, duidt men zijn eigendoms-regt aan.”

Tot 1950 betekende ‘iets op de kop tikken’ om deze reden ook wel: ontvreemden, stelen, jezelf iets onwettig toe-eigenen, zo staat vermeldt in de dikke Van Dale’s tot dat jaar. Na 1950 is deze betekenis eruit gehaald, want deze was vanaf toen (klaarblijkelijk) niet meer relevant.

Lees ook: Iets voor een habbekrats krijgen
…of: Een kat in de zak kopen
Boek: Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen

Bronnen ▼