Januari, ijsmaand

IJsmaand is één van de bijnamen van januari, maar hoe lang zal dat nog echt zo zijn? Momenteel is het in ons land te zacht voor de tijd van het jaar. Wij hebben net een zachte decembermaand beleefd. Natuurijs is nog ver te zoeken tot groot verdriet van de vele liefhebbers van lange schaatstochten. Deze eerste week van 2019 hoeven de schaatsen zeker nog niet uit het vet gehaald te worden. In vroeger eeuwen was dat wel anders, als we de afbeelding op deze Januariprent van Casper Luyken mogen geloven.

‘Leerzame’ prentenreeksen

In de zestiende en zeventiende eeuw waren zogenaamde ‘leerzame’ prentenreeksen, die begrippen als de vier jaargetijden, de twaalf maanden of de zeven deugden verbeeldden, buitengewoon populair. Menig prentuitgever zorgde er dan ook wel voor, dat hij één of meerdere van deze series in zijn fonds opnam. Ook deze Januariprent maakt deel uit van zo’n serie van twaalf maandprenten, die Casper Luyken rond 1700 voor zijn toenmalige werkgever Christoph Weigel in Neurenberg etste.

‘Afgeset’

De prent is daarna met de hand ingekleurd door een professionele inkleurder oftewel ‘afsetter’, zoals men hen toen noemde. Wie de prent ingekleurd heeft, is -zoals bijna altijd- niet bekend. Meestal signeerden inkleurders van prenten en kaarten hun werk niet. De Amsterdamse meesterafzetter Dirk Jansz. van Santen (1637–1708) deed dit vaak wel. De aan hem gewijde tentoonstelling ‘Op zoek naar Van Santen & de kleuren van de Gouden Eeuw’ laat zien, dat hij met recht tijdens zijn leven al internationale roem genoot (Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, t/m 14 februari 2016).

Tijd om te schaatsen

In januari lag door de vrieskou het werk op het land grotendeels stil. Er was dus volop tijd om te schaatsen. Massaal bond men de ijzers onder en ging het ijs op, zoals we op menig wintergezicht kunnen zien. Het ijs was dan dé ontmoetingsplek bij uitstek en niet zelden sprong daar een liefdesvonk over, zoals ook bij dit schaatsend paar, dat -volgens het eronder staande gedicht- door de opwinding bijna vleugels leek te hebben gekregen.

~ Amsterdam Museum – Nel Klaversma

• Lees ook: Janus, de god van maand januari
• …en: Waarom schaatsen wij?