Osiris, de Egyptische god van de onderwereld

Osiris is een van de belangrijkste goden in de Egyptische mythologie. Hij werd eerst gezien als een natuurgod die de kringloop van de natuur vertegenwoordigde, maar werd later vooral de god van het hiernamaals en de wedergeboorte. Zijn verering was wijdverspreid.

Osiris werd vaak afgebeeld als een gemummificeerd menselijk figuur met een koningsbaard, herdersstaf, zweep en een kroon, als symbool van zijn koninklijke en goddelijke status. Hij is de zoon van Geb (god van de aarde) en Noet (godin van de hemel) en werd volgens de mythologie na zijn overgrootvader Ra farao van het Oude Egypte.

De oorsprong van de godheid is niet helemaal duidelijk. Aangenomen wordt dat hij deels voortkwam uit een lokale god in Boesiris in Beneden-Egypte waar hij verschillende eigenschappen overnam van de lokale god Anezti, de beschermer van de geitenherders. Hier zou Osiris ook zijn attributen herdersstaf en zweep aan danken. In Boven-Egypte, waar zijn belangrijkste cultusplaats Abydos was, werd de god aanvankelijk vooral geïdentificeerd met de dodengod Chonta​menti.

Over de god-koning Osiris gingen een groot aantal mythen rond. De bekendste is in zijn geheel alleen overgeleverd door de Griekse schrijver Plutarchus (46-120 n. Chr.), die zich in zijn werk De Iside et Osiride grotendeels zou hebben gebaseerd op mondelinge bronnen. Deze mythe gaat ongeveer als volgt.

“Als koning van Egypte was Osiris zeer geliefd, onder meer vanwege zijn rechtvaardigheid en de hervormingen die hij doorvoerde. Zijn broer Seth was echter jaloers en vastbesloten de macht over Egypte in handen te krijgen. Hij zwoer samen met tweeënzeventig mannen en beraamde een plan om definitief met zijn broer af te rekenen.

Met een list nodigde Seth kort hierna Osiris uit voor een feest. Toen dit feest eenmaal aan de gang was, presenteerde hij een prachtige houten kist aan zijn gasten en verkondigde dat hij deze zou schenken aan degene die er liggend precies in zou passen. Een voor een namen de gasten hierna plaats in de kist, maar tevreden was Seth niet. Ze pasten er volgens hem niet precies in. Toen uiteindelijk ook zijn broer Osiris in de kist ging liggen, kwamen Seth en zijn samenzweerders snel in actie. Ze spijkerden een deksel op de kist en wierpen hem vervolgens in de rivier de Nijl.

Isis, de vrouw van Osiris, was diepbedroefd over dit verraad en speurde heel Egypte af, vastbesloten haar verdwenen man terug te vinden. Na lang speuren vond ze de kist uiteindelijk bij Byblos, een belangrijke stad aan de Fenicische kust. Isis slaagde erin de kist met daarin het levenloze lichaam van haar man naar Egypte terug te halen.

Toen Seth hiervan hoorde was hij woedend. Op een nacht trok hij daarom naar het lijk en scheurde het in veertien stukken, die hij vervolgens op verschillende plaatsen in het land begroef. Daar zouden vervolgens allerlei heilige bomen en wouden groeiden, ook een verwijzing naar de Osiris als vruchtbaatrheidsgod. Opnieuw toonde Isis zich een zeer trouwe echtgenote. Samen met haar zus Nephtys speurde ze net zo lang het land af tot ze alle delen van haar man weer had opgegraven. Met een magisch ritueel slaagde ze er toen in hem weer tot leven te wekken. Dit ritueel werd beschouwd als de eerste balsemingsrite, een gebruik dat later een belangrijke rol speelde in de Egyptische cultuur.

Osiris was hierna dusdanig teleurgesteld in zijn broer, dat hij zich voorgoed besloot terug te trekken uit de wereld van de levenden. Door de goden werd hij vervolgens aangesteld als heerser van de onderwereld. Vanaf dat moment gaf hij leiding aan het zogeheten dodengericht, waarbij de zielen van overledenen werden gewogen. Osiris ging zo een centrale rol spelen in het Egyptische geloof in het hiernamaals.

Horus, de zoon van Osiris en Isis, zou de dood van zijn vader later wreken.

Verering

Osiris werd meer dan tweeduizend jaar lang vereerd. Ten tijde van de 5e dynastie (ca. 2504-2347 v.Chr.) kreeg hij zo’n grote betekenis dat iedere farao na zijn dood als Osiris werd gezien. Tegen het einde van het Middenrijk werd dit zelfs uitgebreid naar alle overledenen. Voor de Egyptenaren werd het hierna een levensdoel om Osiris te volgen in het hiernamaals. Het sterven was volgens hen slechts de eerste stap op weg naar een nieuw leven in een betere wereld.

De naam Osiris leeft ook voort in de moderne tijd. Hij duikt op in populaire films zoals The Mummy en Gods of Egypt en in computerspellen zoals Assassin’s Creed. NASA heeft verder een ruimtesonde naar hem vernoemd en er is een bijengeslacht met zijn naam. Daarnaast is Osiris de naam van een studenteninformatiesysteem dat aan Nederlandse universiteiten wordt gebruikt.

Bronnen ▼