Planetarium van Eise Eisinga voorgedragen als Werelderfgoed

Nederland draagt het beroemde planetarium van Eise Eisinga in Franeker voor de Werelderfgoedlijst van Unesco voor. Het kabinet heeft dat vrijdag bekendgemaakt.

Het nauwkeurig bewegend model van ons zonnestelsel werd tussen 1774 en 1781 vervaardigd door de Friese wolfabrikant en zakenman Eise Eisinga. Het gaat om het oudste werkende planetarium ter wereld. Eisinga bouwde het aan het plafond van zijn woonkamer. Aanleiding voor de bouw was een bijzondere samenstand van vier planeten en de maan, die in het voorjaar van 1774 plaatsvond. Vooraf gingen er geruchten dat deze samenstand ertoe zou kunnen leiden dat de aarde en de overige planeten van ons zonnestelsel uit hun baan raakten en in de zon zouden verbranden. Eisinga zocht het uit en kwam vervolgens op het idee van het planetarium.

Het Rijk kocht het planetarium in 1825 aan en als tegenprestatie moest Eise Eisinga uitleg geven ‘aan het volk’. Het Planetarium is dat altijd blijven doen, ook nadat het aan de gemeente Franeker werd overgedragen. Het Eise Eisinga Planetarium bestaat dus niet alleen uit het planetarium. Het is ook een museum dat een uitgebreide verzameling historische astronomische instrumenten herbergt.

Verlichting

Het planetarium zelf geeft steeds een actueel en realistisch beeld van de posities van de zon, de maan, de aarde en de vijf andere planeten die destijds bekend waren. Het mechaniek bestaat uit eenvoudige maar robuuste onderdelen, zoals houten hoepels en schijven, en ijzeren pinnen. Het wordt aangedreven door één enkel uurwerk en is ingebouwd in het plafond en bovenin de bedstee van een woonkamer.

Eise Eisinga is als voorbeeld van de Verlichting en doorwerking daarvan in brede lagen van de Nederlandse bevolking opgenomen in de Canon van Nederland. Sinds 2011 stond het planetarium op een voorlopige lijst voor aanvragen voor de Werelderfgoedlijst. Volgens minister van Engelshoven (Cultuur) verdient het planetarium wereldwijde erkenning en zou het een mooie aanvulling zijn op de andere werelderfgoederen in Friesland.

Lees ook: Eise Eisinga, bouwer van het oudste planetarium
Boek: De Hemelbouwer – Een biografie van Eise Eisinga

Canonclip 25: Eise Eisinga