Dubbelspion Kim Philby verlinkte vrienden

Kim Philby was tijdens de Koude Oorlog leider van de Britse antispionage tegen de Sovjet-Unie. Niemand had in de gaten dat hij informatie doorspeelde aan de Russische geheime dienst, de KGB. Als een van de grootste dubbelspionnen aller tijden slaagde Philby erin om bijna alle Engels-Amerikaanse spionageacties te saboteren. De Britse historicus Ben MacIntyre beschrijft in Een spion onder vrienden (Prometheus-Bert Bakker, 2014) het bijzondere leven van de spion Philby, die er niet voor terugdeinsde om zijn vrienden te verlinken.

Er zijn al veel boeken over Philby verschenen, maar in het echt begrijpelijk maken Philby’s handelen zijn deze auteurs niet geslaagd, aldus MacIntyre. Ook zijn veel ‘feiten’ over Philby en andere meesterspionnen nog steeds onderwerp van discussie. MacIntyre geeft aan dat de werkelijkheid rond Philby nooit compleet bekend zal worden – mede door nog steeds gesloten dossiers – maar wel dat hij de waarheid (uiteraard) zo dicht mogelijk probeert te benaderen.

Galante oorlogscorrespondent

De in romanstijl geschreven biografie van Kim Philby opent in januari 1963, als Nicholas Elliott zijn voormalige vriend Philby ondervraagt over zijn rol als dubbelspion en wil weten hoeveel informatie hij eigenlijk heeft doorgespeeld aan de Russen.

In het volgende hoofdstuk neemt de auteur de lezer mee naar het jaar 1939, als Nicholas Elliott in dienst komt bij de Britse Secret Intelligence Service (SIS), beter bekend als M16. Daarna maken we kennis met Kim Philby. Hij was in de jaren 1930 een galante oorlogscorrespondent voor The Times, die bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog de Britse troepen – als een van de geselecteerde vijftien oorlogsverslaggevers – vergezelde op het strijdtoneel in Frankrijk.

Via wat navraag, het tonen van interesse en de juiste connecties kwam Philby rond de zomer van 1940 bij de Britse geheime dienst te werken. Philby nam ontslag bij The Times en sloot zich bij M16 aan. Ergens in 1940 ontmoette hij in Londen zijn collega Nicholas Elliott. De twee werden meteen dikke vrienden.

Geronseld

Als correspondent voor The Times was Philby midden jaren 1930 geronseld door de Russen om inlichtingen over en vanuit Frankrijk en Duitsland door te spelen naar Moskou, tegen fikse vergoedingen. Hij was hiertoe overgehaald door een man genaamd Deutsch, een Sovjet-runner die Philby direct testte door hem te vragen belangrijke documenten van zijn vader te fotograferen en die naar Moskou te sturen. Philby slaagde met vlag en wimpel voor deze test.

Ook verraad in de VS

De Verenigde Staten, waar Philby op de Britse ambassade werkte, werden al snel de nieuwe standplaats van Philby. Hij kwam er royaal te wonen, legde al snel talloze connecties in de Amerikaanse inlichtingenwereld en ging door waar hij goed in was: informatie doorspelen naar de Sovjet-Unie.

MacIntyre beschrijft deze overstap, in het kort, als volgt:

“De familie betrok een groot huis met twee verdiepingen op 4100 Nebraska Avenue [in Washington], dat al snel een tumult van kinderspeelgoed, volle asbakken en lege flessen werd. Zoals Nicholas Elliott het verwoordde was Philby ‘ontegenzeggelijk toegewijd aan zijn kinderen’, een eigenschap die hem nog geliefder maakte bij zijn nieuwe Amerikaanse vrienden en collega’s: hier zagen ze een familieman, een typische Engelse gentleman, een man die je kon vertrouwen. Binnen luttele weken, zo leek het, had Philby contact gelegd met ongeveer iedereen die iets betekende binnen de Amerikaanse geheime diensten. Aan de buitenkant was hij een en al beleefdheid, achter hun rug om was hij giftig. (…) Het huis op Nebraska Avenue werd al snel een verzamelplaats voor Washingtons inlichtingenelite.” (149,150)

Ontmaskering

In 1955 kwam naar buiten, via de media, dat Philby een belangrijke verdachte was van het lekken van geheime informatie naar het buitenland. Philby ontkende en zijn naam werd gezuiverd door de Britse minister van Buitenlandse Zaken Howard MacMillan. Vervolgens vertrok Philby als correspondent voor The Economist naar het Midden-Oosten.

De definitieve ontmaskering van Philby volgde in 1963. Na nieuwe verdenkingen gaf Philby tijdens een verhoor in Beiroet door zijn vroegere vriend Elliott toe dat hij voor de Russen gespioneerd had. Toen de kans zich voordeed vluchtte Philby naar de Sovjet-Unie, waar hij de rest van zijn leven woonde. Over zijn eigen leven publiceerde hij in 1968 de autobiografie The Silent War. Deze autobiografie, waarvan de publicatie aanvankelijk door de Sovjet-autoriteiten verboden was, werd onderwerp van veel discussie, vanwege allerlei onjuistheden die er in zouden staan.

Op 76-jarige leeftijd overleed Philby in Moskou, in 1988.

Boek: Een spion onder vrienden
Lees ook: Kim Philby (1912-1988) – De bekendste dubbelspion uit de Koude Oorlog