Ham – De chimpansee-astronaut

De mens liet zich niet zomaar de ruimte in schieten. De gevaren waren legio en daarom besloot men eerst allerlei experimenten uit te voeren met dieren. De Russen lanceerden bijvoorbeeld verschillende hondjes (Laika, Belka en Strelka) maar ook de Amerikanen voerden tests uit met dieren. Een bekend voorbeeld is de chimpansee Ham, te zien op bovenstaande foto.

Ham, in vrijheid geboren in Frans-Kameroen, werd in 1957 gevangen genomen en overgebracht naar Florida, waar hij al snel werd gekocht door de Amerikaanse luchtmacht. In een laboratorium in New Mexico werd hij samen met enkele tientallen andere chimpansees vervolgens voorbereid op een eventuele ruimtereis. Doel van een toekomstige expeditie waar de dieren aan deel moesten nemen, was om uit te zoeken of het voor mensen mogelijk was om een ruimtevlucht te maken. Men vroeg zich bijvoorbeeld of hoe het hart zich in de ruimte gedroeg en of het bloed in een toestand van gewichtloosheid normaal werd rondgepompt.

Ham en zijn collega’s werden daarom getraind om enkele simpele taken uit te voeren, zodat ook onderzocht kon worden welk effect een ruimtereis op de hersenen zou hebben. Niet heel zachtzinnig leerden de dieren bijvoorbeeld om binnen vijf seconden nadat ze een knipperend gekleurd licht zagen een hendel met een corresponderende kleur te bewegen. Deden de apen dit niet dan kregen ze een lichte elektrische schok op de voetzolen. Werd de opdracht correct uitgevoerd dan verdienden ze een stukje banaan.

Na maar liefst achttien maanden training werd Ham werd uiteindelijk geselecteerd voor een ruimtevlucht. Op 31 januari 1961 werd de drieënhalf jaar oude chimpansee vanaf Cape Canaveral in Florida de ruimte ingeschoten. De historische vlucht duurde 16 minuten en 39 seconden en verliep niet helemaal zoals gepland. Men had berekend dat het ruimtevaartuig waarin Ham zat een maximumsnelheid van ongeveer 7000 km/h zou bereiken. In werkelijkheid verplaatste de aap zich vanwege een snellere verbranding op het hoogtepunt van de reis echter met een duizelingwekkende snelheid van 8000 km/h door de ruimte.

Mede door deze verkeerde berekeningen landde de capsule van Ham tijdens de terugreis op een een hele andere plek in de Atlantische Oceaan dan vooraf gepland. Een helikopter redde de chimpansee na twee uur wachten uiteindelijk uit zijn benarde positie. Hij was 210 kilometer verderop beland.

Ham bleek dankzij zijn beschermende ruimtepak nog steeds in goede conditie te verkeren. Hij had alleen een gekneusde neus, maar daar leek de aap weinig last van te hebben. Omstanders zagen een uitgelaten aap die vrolijk opgelucht leek dat hij uit de capsule was bevriend. Wel reageerde hij wat geïrriteerd op de massale belangstelling die hij na zijn terugkeer van onder meer fotografen kreeg. Na zijn reis mocht de chimpansee met pensioen. Hij leefde nog zo’n twintig jaar in een dierentuin en ligt begraven bij het New Mexico Museum of Space History, waar ook een gedenkplaat voor hem te vinden is.

Eerste mens in de ruimte

De reis van Ham was voor de Amerikanen zeer belangrijk. Als de chimpansee de tests in de ruimte goed uitvoerde en ook geen problemen ondervond van de gewichtloosheid, wilde men snel een mens de ruimte inschieten. Enige haast was daarbij geboden aangezien het land in een ruimtewedloop was verwikkeld met de Sovjet-Unie. En dat land had ook plannen om een mens een ruimtereis te laten maken.

Hoewel Ham de ruimtereis goed doorstond en ook de tests prima waren uitgevoerd, werd een geplande bemande ruimtevlucht (met astronaut John Glenn) uitgesteld omdat de berekeningen van de baan van de raket nog te onnauwkeurig waren. In de tussentijd lanceerde de Sovjet-Unie op 12 april 1961 een raket met aan boord de kosmonaut Yuri Gagarin, die zo de eerste mens in de ruimte werd.

Een kleine maand later werd de eerste Amerikaanse bemande ruimtevlucht gelanceerd met aan boord Alan Shepard. Later zou hij ook gezagvoerder zijn tijdens Apollo 14-vlucht naar de maan.

Boek: Animals in Space. From Research Rockets to the Space Shuttle